Pandemia “zhgënjen” tregun e farmaceutikës

Gjatë dy viteve të pandemisë, importet e produkteve farmaceutike shënuan rritje të zbehtë, kurse shitjet regjistruan rritje të fragmentuara në disa operatorë që u përshtatën shpejt, duke orientuar furnizimet me kërkesat e pandemisë.

Duke përjashtuar vaksinat, importet e produkteve farmaceutike u rritën 7% në vlerë, ndërsa në sasi pësuan ulje me 4%. Zgjerimi i tregut po pengohet nga fondet ulëta të rimbursimit dhe fuqia e ulët blerëse e popullatës. Shqipëria renditet vendi me listën më të varfër të rimbursimit në Europë, ku mungojnë trajtimet inovative për onkologjinë dhe sëmundjet autoimune.

Pandemia përqendroi konsumin vetëm në disa grupe barnash, ndërkohë që depot mbajtën në inventarët e tyre mbi 4000 lloje produktesh. Stoqet dhe skadencat u rritën, gjë që u përkthye në humbje për disa kompani. Studime rajonale treguan se, konsumi për frymë në Shqipëri për produkte farmaceutike ishte mesatarisht 53 euro, ndërsa në vendet e rajonit, 158 euro

nga Blerina Hoxha

Ndonëse pandemia COVID-19 e orientoi konsumin e popullatës drejt produkteve të farmaceutikës dhe shërbimeve shëndetësore, të dhëna të detajuara nga tregu i farmaceutikës nuk tregojnë për lulëzim të ardhurash dhe fitimesh në dy vitet e fundit.

Përqendrimi i konsumit në një grup të kufizuar produktesh, që kishin në fokus trajtimin e COVID, ka rritur inventarët dhe skadencat për disa grupe të tjera sëmundjesh kronike, të cilat ndalën trajtimin gjatë pandemisë. Depot e mëdha farmaceutike pohojnë se ecuria e shitjeve ka qenë në trende normale krahasuar me vitet para pandemisë. Rritja e udhëhoq nga mjekimet kundër koronavirusit.

Tregu shqiptar i farmaceutikës vuan mungesën e fuqisë blerëse për gjeneratat e reja inovative të mjekimit dhe nivelet e ulëta të rimbursimit. Genti Kreka, nga kompania “Incomed”, tha se konsumi i produkteve farmaceutike gjatë pandemisë u fokusua në një grup medikamentesh dhe u ndal për disa të tjera. Kjo tendencë është reflektuar edhe në importet e produkteve farmaceutike.

Në vitin 2020, importi i produkteve farmaceutike shënoi vlerën 25,2 miliardë lekë, me rritje vetëm 4% krahasuar me vitin normal 2019. Në vitin 2021, importet e këtij grupi arritën në 31,6 miliardë lekë, me rritje 25% në raport me vitin 2020, kur vendi përjetoi dy valë pandemie, por rritja e vitit të kaluar u udhëhoq nga importet e vaksinave Pfizer dhe Sinovac, të blera nga qeveria shqiptare. Pa vaksinat, tregu i farmaceutikës ka shënuar rritje të lehtë, madje më të ulët se në vitet para pandemisë në 2020-n.

Aktorët e tregut pohuan se disa kompani kanë rritur të ardhurat dhe fitimet, pasi i orientuan importet vetëm në produkte që po kuronin pandeminë.

Sipas një studimi të fundit të IQVIA (kompania më e madhe e të dhënave globale mbi kujdesin shëndetësor, teknologjinë dhe burime njerëzore) për tregun e farmaceutik në vendet e Adriatikut, kryesisht Rajonin e Ballkanit rezultoi se konsumi për frymë në Shqipëri për produkte farmaceutike është 53 euro, kur në vendet e Adriatikut është 158 euro.

Në listën shqiptare të rimbursimit janë vetëm 373 molekula, ndërsa në Adriatik, 962 molekula. Kardiologjia përfaqëson 17% të vlerës së shpenzuar në Shqipëri, ndërsa në vendet e tjera, onkologjia zë 19 – 25% të totalit. IQVIA sugjeron se në plan afatgjatë, nevojiten më shumë fonde publike për të përfshirë në paketën e rimbursimit barna inovative që trajtojnë neoplazmat (onkologjia), pasi tregut shqiptar i mungojnë këto medikamente.

Mjekët thonë se “Long COVID” (COVID i Gjatë) po rrit nevojën për trajtime të gjata dhe po krijon një grup të ri të sëmurësh kronikë që do kërkojnë trajtime afatgjata.

Mjeku pneumolog Luan Dyrmishi tha se, të sëmurët rendë me COVID-19 zakonisht kalojnë një periudhë të gjatë trajtimi mjekësor me disa lloj terapish. Në spitalin e specializuar të mushkërive “Shefqet Ndroqi”, në Tiranë, u hap një klinikë e re që po trajton pacientët me “Long COVID”.

Deri në vjeshtë të vitit të kaluar, Instituti i Shëndetit Publik kishte numëruar rreth 20 mijë pacientë që vuajnë pasojat e COVID të gjatë.
Grosistët e farmaceutikës janë optimistë për zhvillimet në treg, pasi konsumi i produkteve farmaceutike ende nuk është maturuar dhe ka vend për rritje drejt produkteve inovative.

Pandemia, rritje e fragmentuar e të ardhurave për depot

11 operatorët më të mëdhenj të tregut me shumicë të farmaceutikës realizuan 33 miliardë lekë (277 milionë euro) të ardhura nga shitja gjatë pandemisë, me rritje 11%, ose 28 milionë euro në raport me vitin 2019.

Rritja e të ardhurave shënoi luhatje ndërmjet kompanive, ku për disa është shumë e lartë dhe për të tjera, ritmet ishin më të ulëta. “CFO Pharma” kishte të ardhura nga shitja gjatë pandemisë (2020) në 5,5 miliardë lekë (45 mln euro) me një rritje 21% në raport me vitin 2019, sipas të dhënave nga bilancet të dorëzuara në Qendrën Kombëtare të Biznesit (QKB).

Burimet nga kompania thanë se rritja u udhëhoq nga korniza e barnave që kishin lidhje me pandeminë. Kompania u tregua fleksibël, duke orientuar furnizimet në raport me nevojat e reja. Operatori i dytë më i madh në treg “Rejsi Pharma” ruajti renditjen, por të ardhurat e kompanisë shënuan ulje me 2% gjatë vitit pandemik.

Kompania arkëtoi 3,9 miliardë lekë (32 mln euro), me rënie 2% sipas të dhënave nga bilanci zyrtar. Burimet nga kompania pohuan se, gjatë vitit të pandemisë, për shkak të kufizimeve në lëvizje, pati rënie të kërkesës për trajtimin e sëmundjeve që nuk kishin lidhje me pandeminë, gjë që sollën edhe rritje të stoqeve për shumë produkte. “Delta Pharma”, operatori i tretë më i madh në treg, arkëtoi 16% më shumë nga shitjet më 2020, me vlerë të përgjithshme 3.8 miliardë lekë (31.6 mln euro).

Të ardhurat shënuan rritje për shumicën e operatorëve të tjerë të tregut. Rritja më e madhe në përqindje ishte për kompaninë “Intermed”, me 26% më shumë arkëtime nga shitjet e produkteve farmaceutike më 2020 dhe kompania tjetër “Incomed”, që i rriti arkëtimet me 36% në vitin 2020.

Administratori i “Incomed”, Genti Kreka tha se, pandemia rriti dukshëm nivelin e skadencave në depo në raport me vitet e tjera, sepse produktet e tjera që ishin stok u frenuan në mënyrë të dukshme.

Kreka tha se bilanci financiar në terma të përgjithshëm ka qenë më tepër pozitiv se sa negativ në këto dy vitet e pandemisë. Sipas tij, rritja më e madhe ishte për barnat dhe suplementet që u përdorën për pandeminë, si antibiotikët, antikoagulantët, kortizonikët, antiviralët dhe vitaminat.

Trendet e shpenzimeve dhe konsumit të popullatës shkuan për shëndetin

Të dhëna të tjera të tërthorta tregojnë se shpenzimet e popullatës gjatë pandemisë janë përqendruar në shërbimet shëndetësore dhe medikamente. Grupi i “Shëndetit” me barnat, analiza, ekzaminime dhe shpenzime spitalore tërhoqi një pjesë të konsiderueshme të konsumit gjatë vitit 2020, sipas të dhënave të INSTAT.

Në vitin 2020, një familje shqiptare shpenzoi mesatarisht në muaj 4,487 lekë (35.8 euro) me një rritje 28% në krahasim me vitin 2019 për shëndetin. Kjo ishte rritja më e madhe e shpenzimeve vjetore për grupin e shëndetit. Për rrjedhojë, shpenzimet e shëndetit zunë 5.4% të shpenzimeve totale mujore të familjeve shqiptare në vitin 2020, nga 4.3% më 2019.

Treguesit e volumit të tregtisë me pakicë, si në vlerë dhe volum treguan një trend rritje jo të zakontë për grupin e produkteve farmaceutike, mjekësore dhe ortopedike gjatë viteve pandemike. Indeksi i tregtisë me pakicë në vlerë shënoi rritje jo të zakontë pas tremujorit të dytë të vitit 2020 kur shpërtheu pandemia, duke shënuar rritje 30-40% në krahasim me 2019-n.

Kompanitë e tregut farmaceutik pohojnë se, rritja e shpenzimeve për grupin “shëndeti” është ndarë ndërmjet linjave të tregut të shëndetësisë, ku një pjesë e madhe ka shkuar për linjat e ekzaminimeve dhe laboratorëve dhe shpenzimet për trajtime në klinikat dhe spitalet private dhe sidomos jashtë vendit (Turqi), ku shumë individë kanë shpenzuar shuma të mëdha për trajtimin e simptomave të COVID-19.

Në krahasim me shtetet e tjera të Europës, Shqipëria shënoi rritjen më të lartë të shpenzimeve për shëndetin, e matur me ndryshimin vjetor të konsumit final të njësive ekonomike familjare, (me çmime korente). Rritja prej 28% është më shumë se dy herë se shteti i dytë në listë, Serbia. Në shtetet e Bashkimit Europian, shpenzimet e njësive ekonomike ranë mesatarisht me 3.8%.

Kjo tendencë është tregues indirekt se pjesa më e madhe e familjeve shqiptare u detyruan që të rrisnin shpenzimet nga xhepi për përballimin e pasojave të pandemisë, ndryshe nga shtetet e tjera të Europës, që u mbështetën më shumë në sistemet shëndetësore publike.

Importet në sasi, në rënie gjatë pandemisë

Importet e produkteve farmaceutike në sasi pësuan rënie gjatë dy viteve të fundit. Sipas të dhënave të INSTAT mbi tregtinë e jashtme, në vitin 2020, importet në sasi ishin 37 tonë më të ulëta, me rënie vjetore -0.6%, tendencë që vazhdoi edhe në vitin 2021, kur importet në sasi shënuan rënie me 250 tonë, ose 4.1% në krahasim me vitin 2020.

Teksa sasia e importeve të produkteve farmaceutike erdhi me ulje, vlera e tyre shënoi rritje. Në vitin 2020, importet në vlerë shënuan rritje vjetore me 4%, ndërsa në vitin 2021 ato u zgjeruan me 25%. Përmirësimi në vlerë gjatë vitit 2020 u ndikua nga vaksinat anti-COVID.

Të dhëna më të detajuara tregojnë se importet nga Kina dhe Belgjika u rritën përkatësisht me 956% dhe 344% dhe si rrjedhojë e importeve të vaksinave Pfizer, Sinovac dhe AstraZeneca që u përdorën kundër koronavirusit. Të dhënat tregojnë se importet e vaksinave përfshinë një vlerë prej 4.5 miliardë lekësh, e cila është paguar nga qeveria. Pa vaksinat, importet e produkteve farmaceutike shënuan zgjerim me rreth 7% më 2021.

Trendi i fondeve të rimbursimit nuk premton rritje për tregun e farmaceutikës

Buxheti i shtetit, nëpërmjet politikave të rimbursimit të medikamenteve, ka rol domethënës në perspektivat e tregut të farmaceutikës. Rritja e fondeve në këtë drejtim, sidomos për medikamente inovative të kushtueshme, të cilat trajtojnë sëmundje jongjitëse, të tilla si neoplazmat dhe sëmundjet autoimune do të zgjeronin tregun e farmaceutikës dhe të ardhurat për grosistët.

Këtë vit, fondi i rimbursimit të medikamenteve, që administrohet nga Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor (FDSKSH) është programuar 11.7 miliardë lekë, me rritje vetëm 5% nga një vit më parë. Fondi i rimbursimit siguron mbi 25% të të ardhurave për grosistët.
Buxheti i Fondit të Sigurimit Shëndetësor është rritur vit pas viti, por ritmet e rritjes nuk kanë qenë të njëjta për fondin e rimbursimit të medikamenteve.

Në vitin 2019, fondet për rimbursimin e barnave zinin 27% të buxhetit total të sigurimeve shëndetësore, ndërsa në vitin 2021, ato janë planifikuar të zënë vetëm 23% të buxhetit total të sigurimeve, edhe pse lista e barnave të rimbursueshme u zgjerua me 29 medikamente të reja dhe në skemë u përfshinë edhe mjekimet për të sëmurët me COVID -19.

Në vitin 2013, fondet për rimbursimin e barnave zinin 28% të totalit të buxhetit të sigurimeve shëndetësore, kurse në vitin 2020 zunë 25% të totalit dhe më 2021, pritet të arrijnë në 22% të totalit. Në vitin 2021, nga fondi total për rimbursimin e medikamenteve prej 11,7 miliardë lekësh, 1,2 miliardë lekë kishin qëllim rimbursimin e të sëmurëve me COVID-19.

Të dhënat zyrtare nga Ministria e Shëndetësisë tregojnë se fondet e rimbursimit për COVID-19 patën ecuri të dobët, pasi gjatë periudhës 8-mujore më 2021 u përdorën vetëm 23 milionë lekë, ose 1,9% e fondeve në dispozicion.

Në tërësi, gjatë 8-mujorit 2021, programi i rimbursimit të medikamenteve pati ecuri të dobët, pasi u disbursua vetëm 28% e shumës totale vjetore.
Zgjerimi i buxhetit të FSDKSH-së ka shkuar më së shumti për financimin e kontratave me Partneritet Publik-Privat si kontrolli mjekësor bazë (check-up), sterilizimi i mjeteve kirurgjikale, dializa dhe së fundmi, laboratori.

Në vitin 2020, shpenzimet për pagesat e koncesioneve zunë 4.6% të shpenzimeve totale të Fondit të Sigurimeve, me ulje në raport me vitin 2018 dhe 2019, kur ato zinin përkatësisht 6 dhe 6.9% të totalit të shpenzimeve të fondit për shkak të pezullimit të përkohshëm të koncesionit të Check-Up.

Tregu i farmaceutikës, nën “thundrën” e pamundësisë për të investuar për shëndetin

Pamundësia për të shpenzuar për kujdesin shëndetësor lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me financimet e ulëta publike për sektorin. Të dhënat krahasuese të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për 42 vende europiane tregojnë se Shqipëria renditet e treta në Europë për shpenzimet më të ulëta buxhetore për shëndetësinë, duke u luhatur në nivelin e 2.8-3% të PBB-së, duke lënë pas vetëm Armeninë, me 1.2%, dhe Azerbajxhanin, me 0.9%.

Vendet që kanë të ardhura të ulëta për frymë kanë edhe shpenzime më të ulëta shëndetësore për frymë. Mesatarisht, shtetet europiane çojnë për financimin e shëndetësisë, 5.2% të PBB-së, ndërsa Shqipëria afërsisht 3%, duke qenë ende poshtë mesatares. Shtetet me shpenzimet më të larta publike në sektorin e shëndetësisë, në raport me PBB-në janë Gjermania me 8.9%, Norvegjia me 8.9%, Danimarka me 8.4%, Franca me 8.3% dhe Britania e Madhe, me 7.9% të PBB-së.

Të dhëna të brendshme tregojnë se, financimet e sektorit shëndetësor ndër vite u luhatën nga 2.6% e PBB-së në vitin 2017, kurse në vitin 2020 ato arritën në 3.2% të PBB-së si rrjedhojë e rënies së PBB-së të shkaktuar nga pandemia COVID-19. Rritja e shpenzimeve për shëndetësinë në përqindje të PBB-së, vitet e fundit, ka shkuar kryesisht për financimin e katër kontratave koncesionare me Partneritet Publik-Privat (PPP) që operojnë në sektorin shëndetësor.

Përvoja globale ka treguar se financimet publike dhe orientimi i tyre i drejtë i çon përpara sistemet shëndetësore dhe përmirëson ndjeshëm shërbimet shëndetësore për popullatën. Financimet e ulëta buxhetore bëhen shkak për rimbursim të ulët të medikamenteve inovative që kurojnë sëmundje si kanceri dhe autoimunet.

Ato tregojnë se në pjesën totale të shpenzimeve për frymë për shëndetësinë në Shqipëri, pagesat nga xhepi kontribuojnë me 44.6%. Shqipëria në këtë renditje lë pas vetëm Qipron, e cila i ka pagesat nga xhepi 46.4%.

Tregu i pamaturuar, mungojnë barnat inovative

Kompania globale e të dhënave shëndetësore IQVIA përllogariti se, tregu farmaceutik shqiptar shënoi një vlerë prej 233 milionë eurosh në vitin pandemik 2020, me rritje vjetore 8%. Studimi tregoi se, Shqipëria kishte shpenzimet e medikamenteve për frymë në nivele më të ulëta rajonale.

Konsumi për frymë në Shqipëri për produkte farmaceutike ishte mesatarisht është 53 euro, ndërsa në vendet e rajonit, 158 euro.
Të dhëna më të detajuara tregojnë se shqiptarët kanë konsum të ulët në lidhje me terapitë kryesore që trajtojnë sëmundjet kardiovaksulare, onkologjike, autoimunet, nervore etj.

Në tregun shqiptar, sipas studimit, mungojnë një seri medikamentesh, pasi qeveria ka vënë shumë pak fonde publike në dispozicion për rimbursimin.
P.sh., barnat e reja që kanë trend të lartë shitje në tregjet europiane dhe ato të rajonit ende nuk janë përfshirë në tregun shqiptar. Ato kushtojnë shumë dhe nuk janë të përballueshme për pacientët, pasi shteti nuk i rimburson. P.sh. në Shqipëri nuk janë të pranishme medikamentet Apixaban e Pembrolizumab, që trajtojnë sëmundje autoimune.

Tregu shqiptar është në zhvillim e sipër, ku barnat tradicionale gjenerike dhe ato jashtë patentës përfaqësojnë 76%, ndërsa trajtimi spitalor i specializuar dhe me terapi inovative, vetëm 24%. Në listën shqiptare të rimbursimit janë vetëm 373 molekula, ndërsa në vendet e Adriatikut (Shqipëri, Serbi, Maqedoni e Veriut, Kroaci, Slloveni) janë 962 molekula.

Kardiologjia përfaqëson 17% të vlerës së shpenzuar në Shqipëri, ndërsa në vendet e tjera, onkologjia zë 19% – 25% të totalit. Në Shqipëri onkologjia përfaqëson vetëm 14% të fondeve totale nga rimbursimi.

Rimbursimi është i përqendruar te kardiologjia, me 65 molekula të rimbursuara, nga 80 të tilla në vendet e Adriatikut (81%). Konsumi i barnave kardiologjike për frymë në Shqipëri është 51%, kundrejt vendeve të Adriatikut.

Hendeku më i madh vërehet në onkologji, me vetëm 71 molekula në Shqipëri nga 165 të tilla që rimbursohen në vendet e Adriatikut.
Numri i barnave që mungojnë ende në listën shqiptare të rimbursimit tregon nevojën për analiza të boshllëqeve që kanë nevojë për një planifikim të mirë buxhetor.

Ekspertët sugjerojnë se mjedisi ligjor që mbështet aksesin në rritjen e inovacionit duhet të rishikohet. Plani afatgjatë për rritjen e buxhetit të kujdesit shëndetësor në 7-8% të PBB-së, sipas tyre, do të mbështesë aksesin në trajtim dhe inovacion në Shqipëri si në vendet e tjera të Adriatikut./Monitor/