Pse BE dështoi në programin e vaksinimit kundër COVID-19

Pjesa më e madhe e betejës së Europës kundër COVID-19 është luftuar në një nivel kombëtar, ose në nën-nivelet federale. Pikërisht në këto nivele janë marrë vendimet në lidhje me kohën kur duhej të kufizoheshin njerëzit, si duhej të mblidheshin burimet, çfarë duhej bërë në lidhje me gjurmimin e kontakteve dhe izolimin.

Përgjigjja paraprake kundër pandemisë ishte me të vërtetë e kufizuar vetëm brenda kufijve kombëtarë. Deri në fund të prillit 2020, 17 vende në zonën e Schengen-it njoftuan Komisionin Europian, pushtetin ekzekutiv të BE-së, se kishin rivendosur kontrollet kufitare. Disa ndaluan eksportimin e pajisjeve mbrojtëse. Në një sondazh, italianët e konsideronin Kinën si më të dobishme, në rast nevoje, sesa BE-në.

Për t’iu kundërvënë këtyre tendencave, Angela Merkel, kancelarja e Gjermanisë dhe Emmanuel Macron, presidenti i Francës, bënë thirrje që institucioneve qendrore të BE-së t’u jepeshin kompetenca të reja kontrolli për të ruajtur harmoninë brenda bllokut. Ashtu si në vitin 2012, kur Banka Qendrore Europiane (BQE) zgjeroi fuqitë e saj gjatë krizës së euros dhe në vitin 2015, kur rritja e emigracionit forcoi ndalimet kufitare në të gjithë BE-në, edhe kjo krizë u pa si një mundësi për të kryer centralizim.

Centralizimi i parë ishte në nivelin ekonomik. Duke parë se disa vende u goditën më rëndë se të tjerat, BE-ja krijoi një fond të përbashkët për të ndihmuar vendet më të prekura për t’u rimëkëmbur. Centralizimi i dytë ishte programatik. Komisioni u ngarkua me kërkimin e vaksinave për një popullsi prej 450 milionë banorësh.

Përpjekjet për fondin e përbashkët mund të cilësohen si “inovatore”, por përpjekjet e vaksinës mund të përshkruhen si një “fiasko”. Amerika ka administruar tashmë mbi 148 milionë doza vaksine; 38% e amerikanëve të rritur kanë marrë të paktën një dozë, dhe 20% të dyja dozat. Britania, e cila po vonon dozat e dyta të vaksinave, u ka dhënë 58% të të rriturve dozën e parë të vaksinës. 70 milionë dozat e administruara deri tani nga BE-ja, rreth dy herë më shumë se Britania e Madhe, kanë mundësuar vaksinimin e vetëm 14% të popullsisë së rritur, me dozën e parë.

Është e vërtetë se disa vende europiane kanë nivele të larta ngurrimi për vaksinat dhe disa janë ankuar për institucione publike joefikase. Por fakti që të gjithë anëtarët e bllokut nuk kanë bërë një punë të mirë në krahasim me vende të tjera me nivele të ngjashme zhvillimi, tregon se ekziston një problem i përbashkët në sigurimin e vaksinave.

Europës i kishte “munguar ambicia” në përpjekjet e vaksinimit që në fillim, siç e tha edhe vetë zoti Macron për një program televiziv grek, më 24 mars. Ai pranoi se kishte qenë skeptik në lidhje me pretendimet e Donald Trump për sigurimin e një vaksine para zgjedhjeve amerikane në fillim të nëntorit. Kështu Europa i kishte përqendruar përpjekjet e saj në shpëtimin e ekonomisë, “me çdo kusht” siç u shpreh Macron. Britania, e cila kishte mbetur mbrapa Europës dhe Amerikës në përpjekjet për të përmbajtur valën e parë të epidemisë, i përqendroi përpjekjet tek vaksinimi.

Nevoja për kompetenca të reja i ngadalësoi gjithashtu gjërat. Në Europë, shëndetësia është përgjegjësi e qeverive kombëtare ose lokale. Përveç Agjencisë Europiane të Barnave (EMA), e cila miraton ilaçe të reja dhe është e centralizuar, pjesa më e madhe e vendimeve në lidhje me shëndetësinë, merret në nivel kombëtar. BE-ja është e kufizuar në “plotësimin” e veprimeve të tyre.

Por kur erdhi puna për të blerë vaksina me shpejtësi dhe në sasi shumë të mëdha, nuk dukej me vend që qeveritë të liheshin të vepronin më vete, pa një kontroll më të gjerë. Shtetet e fuqishme, që zotërojnë edhe struktura të prodhimit të vaksinave brenda kufijve të tyre, mund të përparonin pa problem. Në pranverën e vitit 2020, Franca, Gjermania, Italia dhe Holanda nënshkruan një kontratë për deri në 400 milionë doza vaksine me AstraZeneca, kompaninë farmaceutike anglo-suedeze që prodhon vaksinën e krijuar në Universitetin e Oksfordit. Po shtetet më të vogla? Dhe rreziku se disa do të bënin një punë shumë më të mirë se të tjerët? Si mund të konsiderohej BE-ja një bashkim nëse çekët i merrnin vaksinat, por sllovakët jo, ose nëse një vend i vaksinuar mirë do të niste të shqetësohej për vizitorët që vinin nga një vend fqinj më pak i vaksinuar?

Si një diell që perëndon

Prandaj u ra dakord që kërkimi i vaksinave t’i lihej në dorë Brukselit. Ky dukej një vendim i drejtë dhe komisionit i pëlqeu përgjegjësia shtesë. Por në një kohë kur Parisi, Berlini dhe Roma kanë të gjithë zyrtarë që janë mësuar të blejnë gjithçka, duke filluar nga një fregatë e re, e deri te linjat hekurudhore, Brukseli nga ana tjetër, nuk ka shumë përvojë në menaxhimin e përpjekjeve të vaksinimit në shkallë të gjerë, aq më tepër me shpejtësi të madhe. Dhe për shkak se shëndetësia zakonisht nuk është fushëveprimi i BE-së, eurokratët më me përvojë zakonisht preferojnë fusha të tjera.

Dhe sapo u mor vendimi për të centralizuar kërkimin e vaksinave, nuk mund të bëheshin shumë ndryshime. Pasi negociuan detajet e paketës ekonomike në korrik, diplomatët e rraskapitur dhe zyrtarët e BE-së ishin gati për një pushim. Incidenca e Covid-19 ishte e ulët dhe ekspertët nuk pajtoheshin në lidhje me çështjen nëse do të kishte një valë të dytë. Në një muaj të zakonshëm, diplomatët kombëtarë mund të mbajnë rreth 300 takime për të çuar përpara çështjet e Bashkimit Europian. Në gusht të vitit 2020, u mbajtën vetëm 10 takime. Në një samit më 19 gusht, u diskutua Mali, Mesdheu Lindor dhe Bjellorusia, por pandemia nuk ishte në rendin e ditës. Nuk pati as një përditësim në lidhje me kërkimin e vaksinave.

Ajo që dukej se mungonte në urgjencë, u kompensua me para. Britania dhe Amerika shpenzuan shuma të larta parash për të zgjidhur problemin, sepse, duke pasur parasysh koston e masave bllokuese, çdo alternativë dukej se ia vlente për të shpenzuar, dhe kërkimet spekulative u financuan pa shumë shqetësime për kostot. Por Komisioni Europian i druhet gjithnjë idesë së kritikave për shpenzimet e buxhetit. Në Bruksel ekziston mentaliteti se çdo nismë duhet të ketë përmbushur të gjitha kushtet e duhura.

Një problem tjetër ishin masat rregullatore. Ndërkohë që Amerika dhe Britania i përshpejtuan miratimet, duke kufizuar përgjegjësinë e ofruesve kur vaksinat ishin gati, EMA vazhdoi me procedurat e ngadalta. Këto u justifikuan si një mënyrë për të mos shkaktuar dyshime në publik për një punë shkel e shko.

Ndarjet brenda Europës ishin një shqetësim tjetër. Disa vende më të varfra europiane protestuan ndaj çmimit të vaksinave me mARN, si ajo e zhvilluar nga BioNTech, një kompani gjermane bioteknologjike, në partneritet me Pfizer, një kompani farmaceutike amerikane. Diplomatë të tjerë dyshonin se mos Franca dhe Gjermania, si zemrat farmaceutike të BE-së, po mbështesnin industritë e veta; p.sh. një numër i madh porosish u krye tek Sanofi, një kompani franceze për prodhimin e ilaçeve.

Teksa dimri po afrohej dhe u shfaq një valë e dytë, shefi i kompanisë amerikane Moderna, paralajmëroi se Europa po i zvarriste negociatat. Kjo nuk do të thoshte se nuk do t’i merrte dozat që kishte porositur, por do t’i merrte më vonë se të tjerët, siç shpjegoi ai. Europa nisi të tregohej më e vëmendshme kur doli publike një listë e çmimeve të vaksinave, e cila tregonte se në fakt, BE-ja po përfitonte një marrëveshje shumë më të mirë se Amerika.

Vetëm në janar nisi të dilte në dritë keqmenaxhimi i vaksinave në Europë. Vaksina Sanofi kishte mbetur prapa nga rezultatet e provave në dhjetor, duke vonuar furnizimin e planifikuar. Më pas, AstraZeneca njoftoi se ishte në gjendje të ofronte vetëm një pjesë të dozave që kishte premtuar, duke theksuar se kishte bërë “përpjekjet e saj më të mira” për t’i furnizuar ato herët. Mungesa e përvojës së Komisionit Europian u bë e dukshme pasi AstraZeneca siguroi relativisht më shumë vaksina për Britaninë. Furnizues të tjerë gjithashtu e paralajmëruan komisionin për vonesa ose ndërprerje në furnizim.

Gjërat u përkeqësuan nga fakti se gjatë kësaj kohe, rastet e Covid-19 në kontinent filluan të rriten përsëri. Varianti shumë infektiv B.1.1.7 i sars-cov-2, i shfaqur për herë të parë në Britani, ka provokuar një valë të tretë, duke nxitur masa të reja bllokuese në të gjithë kontinentin. Ndërkohë që britanikët, të cilët i kishin pësuar efektet e B.1.1.7 më herët, nisën të shohin një dritë në fund të tunelit, perspektivat e Europës dukeshin të zbehta.

BE-ja ka qenë objekt i akuzave se ka nxitur “nacionalizmin e vaksinave”, duke u përpjekur të pengojë eksportet në Britani (Australisë gjithashtu i janë mohuar vaksinat e prodhuara në BE). Si një akuzë mjaft e gjerë, kjo është e padrejtë: BE e lejon eksportin e vaksinave Covid-19 në një shkallë të gjerë. Por i është dashur të vendosë veten në radhë të parë në një mënyrë të dukshme. Më 25 mars, udhëheqësit europianë ranë dakord që t’i kontrollojnë edhe më tej eksportet.

Mekanizmi i vaksinimit në BE gjithashtu është përballur me ngurrime. Nga pothuajse 85 milionë doza të dorëzuara, rreth 15 milionë nuk janë përdorur ende. Teprica më e madhe është e vaksinës AstraZeneca, të cilën e kanë zhvlerësuar edhe disa politikanë. Në janar, zoti Macron e përshkroi vaksinën si “pothuajse joefektive” për moshat mbi 65 vjeç, fjalë të cilat patën ndikim të madh. Shqetësimet e mëvonshme nga frika e rasteve shumë të rralla të mpiksjes së gjakut tek të rinjtë, kanë çuar në një shqetësim të kundërt, dhe Franca me Gjermaninë, tani e administrojnë vaksinën vetëm te pacientët e moshuar.

Pas vrullit fillestar

Në kohë të caktuara, qasja e centralizuar ndaj vaksinimit dukej se po varej në majë të perit. Disa vende të Europës Qendrore, shumë prej tyre të goditura rëndë nga virusi, kërcënuan se do të thyejnë rregullat dhe do të sigurojnë vaksina kineze ose ruse, pavarësisht nga fakti se EMA nuk i ka miratuar ende. Serbia, e cila nuk është anëtare e BE-së, po i përdor këto vaksina me rezultate mjaft të mira, madje ka ftuar edhe shtetas të huaj që të kalojnë kufirin për t’u vaksinuar. Megjithatë, deri tani, rreziku se mund të përjashtohen nga furnizimi i BE-së me vaksina, i ka ndaluar të gjitha vendet përveç Hungarisë, që t’i drejtohen Lindjes.

Tashmë ndoshta më e keqja ka kaluar. Falë një furnizimi të ri me dërgesa, të cilat tani po gjurmohen nga afër, BE-ja pritet të marrë së shpejti rreth 100 milionë doza në muaj. Zyrtarët parashikojnë se Europa do të përfundojë vaksinimin vetëm disa muaj pas Britanisë dhe Amerikës – ndoshta edhe më pak. Komisioni Europian thotë se 70% e të rriturve do të vaksinohen plotësisht deri në fund të verës.

Pavarësisht gjithë zhgënjimeve me mungesat e vaksinave, qasja e prokurimit të përbashkët mbrohet ende nga vendet anëtare. Alternativa tjetër e mundshme e njëanshmërisë së vaksinave brenda bllokut, konsiderohet një skenar shumë më i tmerrshëm. Udhëheqësit kanë marrë përsipër një pjesë të madhe të fajit për problemet me vaksinimin: sondazhet nga i gjithë kontinenti tregojnë se publiku ndryshoi mendim nga ideja se gjërat po menaxhoheshin mirë, në idenë se ato po menaxhohen keq.

Por “dikush, në një moment të caktuar, do ta shohë si të përshtatshme që të fajësojë Brukselin”, psherëtin një zyrtar i lartë i komisionit. Shënjestra kryesore do të jetë presidentja e Komisionit Europian, Ursula von der Leyen. Shpresat ishin të mëdha që si një mjeke, dhe si një ish-ndihmëse e zonjës Merkel, ajo mund t’i orientonte gjërat pozitivisht në Europë. Tani kritikët theksojnë stilin e saj të centralizuar, ku njerëzve jashtë rrethit të saj të ngushtë i delegohen shumë pak përgjegjësi.

Përkrahësit e Brukselit e shohin përbërësin ekonomik të përgjigjes së tyre si një arritje të denjë për krizën që ka përjetuar blloku dhe shpresojnë që qasja e mangët e shpërndarjes së vaksinave do të harrohet së shpejti. Dhe kështu mund të ndodhë vërtet. Por, tani për tani, europianët, duke mos pasur ndonjë ide të qartë se për sa kohë do të zgjasë urgjenca e valës së tretë, do të kenë mjaft kohë të lirë në dispozicion për të menduar se kush e ka fajin./Monitor/