Pse e çoi Edi Rama “Detin” në Hagë?!

Mashtron ose gënjen Kryeministri Edi Rama nuk është ndonjë risi por pse heshti Ministri i Jashtëm i Greqisë, Nikos Dendias, kur u tha se ishte qeveria shqiptare dhe socialistët që mbrojtën detin dhe e çojnë këtë çështje në arbitrazh, kjo të bënë të vjellësh.

Pas takimit me Dendias tha se “kishin rënë dakord që këtë çështje ta trajtojnë në instancat ndërkombëtare, së bashku Shqipëria dhe Greqia” edhe pse aty ku e ka çuar Edi Rama dhe PS këtë çështje, rrugë tjetër nuk u ka, përveç arbitrazhit ndërsa shprehu keqardhje për patriotët e detit që “duhet të gjejnë arsye të tjera për të shpallur patriotizmin e tyre, se çështja e detit nuk është më një çështje me të cilën mund të bëjnë as propagandën e tyre të shpifur antigreke që është një turp, dhe as elektorat patriotik në Shqipëri apo dhe në Kosovë.”

Sikur me këto fjalë ti drejtohej Asamblesë së PS-së edhe do të kishte kuptim por kur i drejtohet opinionit të gjërë shqiptarë dhe grekë, në mesin e të cilëve ka shumë koka që e dinë se çka është Arbitrazhi, Konventa e Hagës, Marrëveshja për Arbitrazhin, kontestet si zgjidhen se si pranohen nga Arbitrazhi, ky është një ofendim para së gjithash i inteligjencës; E sa për patriotët, ndoshta Edi Rama edhe nuk e dinë por sherri më i madh kur po përcaktohej zgjidhja e kontestit detar Slloveni-Kroaci ishte një kanal për ujësjellës, të cilin i madhi Joshko Joras, jo patriot shqiptar por slloven, po e hapte me lejen e autoriteteve sllovene në Piranë edhe pse ishte në pikën kritike, që ishte bërë tokë kroate.

“Tudi tukaj je Slovenija” /Lexo shqip: Këtu është Slloveni!/ ishte parulla që kishte  vendosur në shtëpinë e tij zoti Joras, po, po, po është ky Joshko Joras që në vitin 1990 ndonëse pjesa tokësore e kufirit dihej se ishte Kroaci, dhe ai nuk kishte probleme me autoritetet kroate, erdhi në konflikt me një doganier kroatë për një koli qumësht. Nga Sllovenia atij nuk iu lejua të fus 12 litra qumësht në Kroaci, ai i la në pikën doganore dhe filloi “luftën” me autoritetet kroate e cila u ndërkombëtarizua por askush nuk e quajti njeri primitiv dhe epitete tjera që i jep Rama mbrojtësve të ujit, ajrit dhe tokës shqiptare.

Me lindjen e problemit të Gjirit të Piranit, një kanal ujësjellësi ose 12 litra qumësht nuk ishin asgjë përballë daljes në ujërat ndërkombëtare që Sllovenia nuk po e bënte dot. Ata që sllovenët i njihnin si të ftohtë u bataksën, sepse u përballën me një linjë të fortë që përveç atdheut e donin pa masë, drejtësinë, në këtë rast edhe atë ndërkombëtare morën shumë më shumë se sa kërkuan.      

Po cila është ajo drejtësi në Hagë që e kërkon Edi Rama dhe e shet si arritje të qeverisë së tij dhe socialistëve të konvertuar në rilindas. Dhe, a do të kërkojë një ditë Edi Rama atë Marrëveshje për të cilën e akuzoi Sali Berishën se kishte shitur detin! Çfarë na mëson përvoja kroate?!

Arbitrazhi si mjet i zgjidhjes paqësore të kontestit

Arbitrazhi është njëri ndër mjetet e zgjidhjes paqësore të kontesteve pavarësisht se çfarë thotë Edi Rama dhe heshtë Nikos Dendias. Baza e arbitrazhit është marrëveshja në mes palëve, se kontestin e tyre do ta zgjidhin me arbitrazh. Pikat më të rëndësishme të arbitrazhit janë se vendimi është zbatim i të drejtës pozitive në kontestin konkret dhe se është detyrim për palët se do ta zbatojnë. (“E Drejta Ndërkombëtare”, Andrassy J. Fq.26)

Arbitrazhi është i rregulluar me Konventën e Hagës mbi zgjidhjen paqësore të kontesteve ndërkombëtare nga viti 1907 dhe Konventën për pajtimin dhe arbitrazhin, të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian nga viti 1992, organizatë të cilën aktualisht e kryeson vetë Edi Rama.     

Analfabetët e rilindjes duhet ta dinë, pavarësisht çfarë thotë Skënderbeu i  tyre, se ekzistojnë dy lloj arbitrazhi, ad hoc dhe institucional. Dallon vetëm për faktin nëse Marrëveshje bëhet për kontestin e veçantë që ka lindur ose është përcaktuar paraprakisht detyrimi që kontestet e llojit të caktuar do ti nënshtrohen arbitrazhit.

Përparësi e Arbitrazhit është para së gjithash fleksibiliteti i procesit, shpejtësia, mundësi e procesit sekret dhe ndikimi më i vogël i vendimeve të mëparshme ndërkombëtare për të vendosur trupat e arbitrazhit.

Është e domosdoshme të dihet se si funksionon kjo gjykatë për kuptuar dhe epilogun që pret opinioni shqiptar nga kontesti me Greqinë, dhe asgjë më të mos jetë e parpitur pavarësisht broçkullave që na shiti Ditmir Bushati, dhe po na shet Edi Rama. Dhe kur lodhen këta të dy, u del në ndihmë dhe Xhezair Zaganjori!

Gjykata e përhershme e arbitrazhit është themeluar me Konventën për zgjidhjen e kontesteve ndërkombëtare më 1899 dhe ka selinë në Hagë. Procesi është fleksibël, për dallim nga ata në Gjykatën Ndërkombëtare, i cili është i përcaktuar me rregullat e Statutit. Palët vetë përcaktojnë rregullat e procesit. Palët në Gjykatën Ndërkombëtare mund të jenë vetëm shtetet, derisa palët e procesit të arbitrazhit mund të jenë edhe organizatat ndërkombëtare dhe subjektet tjera të së drejtës ndërkombëtare. Dhe, e rëndësishme është të theksohet se asnjë shtet nuk mundet pa vullnetin e saj ti nënshtrohet arbitrazhit.

Kemi rastin e Kroacisë meqë Edi Rama këshillohet nga Ish-Kryeministri kroat, Zoran Milanoviç, që ishte pjesë e një procesi të ngjashëm, dhe e cila me Slloveninë vendosën ta zgjidhin kontestin me arbitrazh. Firmosën Marrëveshjen e Arbitrazhit me të cilën u vendos Gjykata e Arbitrazhit e cila kishte për detyrë të përcaktoj kufijtë tokësor dhe detar në mes të dy shteteve, daljen në det të hapur të Sllovenisë dhe regjimin e përdorimit të zonave të caktuara detare.    

Procesi filloi në mënyrë të rregullt por problemi lindi kur Sllovenia erdhi deri tek informacioneve sekrete dhe Kroacia me të drejtë dyshoi në vërtetësinë e procesit. Dhe, e gjitha kjo po ndodhte kur kryeministër i Kroacisë ishte miku i Edi Ramës, Zoran Milanoviç ndonëse kishin kaluar 6 vjet dhe ai nuk ishte firmëtar i Marrëveshjes së Arbitrazhit.

Fjala është për komunikimin ex parte dhe Kroacia konsideron se ishin shkelur parimet bazë të procesit të arbitrazhit. Kroacia kërkon ndërprerjen e zbatimit të marrëveshjes dhe pezullimin e procesit të arbitrazhit, kërkesë të cilën Sllovenia e refuzoi.

Por qerrja ishte thyer! Pas presioneve diplomatike të Sllovenisë, më 22 Korrik 2015 ndërsa procesi po vazhdonte, mediat publikojnë përgjimet audio të ministrit të jashtëm slloven Jernej Sekolc, dhe anëtarit të Gjykatës së Arbitrazhit që e kishte emëruar Sllovenia, dhe përfaqësues sllovene para kësaj gjykate, Simona Drenik. Kjo bisedë zbardhi strategjinë se si do të ndikohet në anëtarët tjerë të Gjykatës së Arbitrazhit dhe të manipulojë dokumentacionin. Kjo bëri që Kryeministri Millanoviç të kërkoj nga parlamenti, në fund të korrikut të vitit 2015 , bazuar në Nenin 60 të Konventës së Vjenës e cila lejon shpërbërjen e Marrëveshjes së Arbitrazhit në rast të “shkeljes së rëndë”, që ta votoj daljen nga arbitrazhi.

Si u zhvilluan ngjarjet në këtë rast deri të vendimi final, dhe çfarë duhet ta ketë parasysh pala shqiptare, flasin historiku dhe përparësitë e risqet e  arbitrazhit, të cilat shteti kroat nuk i përfilli në fillim!

Historiku i arbitrazhit

Edhe pse arbitrazhi ka prjardhjen nga Sumerët e vjetër, ky nuk është arbitrazhi që njohim sot. Fjala është për procese ku ishin emëruar nga palët në kontest, numri i njejtë i arbitrave, që në rastin e votave të barabarta do të kishte problem, që në rastin më të shpeshtë është rregulluar me ndërmjetësimin dhe negociatat e arbitrave. Me futjen e numrit tek të arbitrave, procesi u bë më i afërt me arbitrazhin aktual. Shpesh është përdorë tek grekët në periudha të ndryshme të mesjetës mnë veçanti në kontestet në mes të qyteteve italiane. (“E Drejta Ndërkombëtare”, Andrassy J.)

Marrëveshja e rëndësishme për arbitrazhin bashkëkohor është Marrëveshja për miqësinë, tregtinë dhe lundrimin i cili u arritë në mes të SHBA dhe Britanisë së Madhe më 1794. (Jay Treaty). Kjo marrëveshje do të nxisë disa marëveshje tjera që do të pasojnë në mes të SHBA dhe shumicës së shteteve nga Amerika Qendrore dhe ajo Jugore ku u krijuan trupa gjithëpërfshirëse për zgjidhjen e kontesteve me funksion të arbitrazhit.

Ngjarja e dytë e rëndësishme për zhvillimin e arbitrazhit është rasti Alabama Claims nga viti 1872 me të cilin është zgjidhur kontesti në mes të SHBA dhe Britanisë së Madhe për ngjarjet nga koha e luftës civile. Nevoja për një rregullim unik të arbitrazhit është prezent gjithnjë e më shumë në shekullin XX. Fillimisht ekzistonte arbitrazhi ad hoc për zgjidhjen e kontesteve duke u bazuar në marrëveshjen e veçantë të arritur, pasi që ka ndodhur kontesti i veçantë. Më vonë paraqitet edhe arbitrazhi institucional dhe kjo si klauzolë në marrëveshje të ndryshme që lidhen me interpretime ose zbatim të marrëveshjes, dhe si marrëveshje e veçantë arbitrazhi me të cilat palët bien dakord se kontestet e llojeve të ndryshme do të zgjidhen me arbitrazh.

Rol të rëndësishëm në zhvillimin e arbitrazhit ka Instituti për të drejtën ndërkombëtare dhe Unioni Interparlamentar. Instituti për të drejtën ndërkombëtare ka hartuar draftin e rregullave mbi procesin e arbitrazhit dhe është angazhuar për pranimin dhe zgjerimin e arbitrazhit. Unioni Interparlamentar është themeluar me qëllim të promovimit të arbitrazhit. Drafti i saj ka shërbyer si bazë në Konferencën paqësore të Hagës. Në Konferencë e parë të paqes në Hagë më 1899 është themeluar Gjykata e përhershme e arbitrazhit, me Konventën mbi zgjidhjen paqësore të kontesteve ndërkombëtare. Gjykata edhe sot vepron në Hagë. Në Konferencën e dytë të paqes në Hagë  më 1907 është miratuar marrëveshja e përgjithshme për arbitrazhin, si dhe është miratuar Deklarata e cila pranon që kontestet e caktuara që lidhen me interpretimin dhe zbatimin e marrëveshje ndërkombëtare mund ti drejtohen arbitrazhit të detyrueshëm pa kurrfarë kufizimi. Shtetet pjesëmarrëse në këtë Konferencë në asnjë mënyrë nuk i detyrohen këtij arbitrazhi. (Van den Hout, T. T., One Hundred Years of International Dispute Resolution, fq. 795.)

Janë miratuar dy Konventa të Hagës për zgjidhjen paqësore të kontesteve ndërkombëtare nga viti 1899 dhe 1907 si dhe Akti i Përgjithshëm mbi zgjidhjen e kontesteve ndërkombëtare nga vitit 1928. Konventat e Hagës dhe Aktet e Përgjithshme mbi zgjidhjen paqësore të kontesteve ndërkombëtare bënë që kontestet të ndahen në ato të së drejtës, që zgjidheshin me arbitrazh, dhe  kontestet që nuk kanë të bëjnë me të drejtën, që duhet të zgjidheshin me pajtim.

Kontestet e së drejtës janë ato nga Neni 36. fq.2 të Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare si psh. kontestet që kanë të bëjnë me interpretimin e ndonjë marrëveshje ndërkombëtare që kanë të bëjnë me çdo çështje të së drejtës ndërkombëtare, ekzistimin e faktit që shkel detyrimin ndërkombëtar.

Nëse kontestet që nuk kanë të bëjnë me të drejtën nuk zgjidhen me pajtim, palët janë të detyruara ti nënshtrohen arbitrazhit me afat prej 1 muaji. Konventat e Hagës mbi zgjidhjen paqësore të kontesteve ndërkombëtare dhe Aktet e Përgjithshme  mbi zgjedhjen paqësore bëjnë pjesë në marrëveshje shumëpalëshe të cilat në planin e përgjithshëm kanë karakter legjislativ dhe krijojnë institucione të posaçme për mënyra të ndryshme të zgjidhjes paqësore të kontesteve duke përfshirë edhe arbitrazhin.

Marrëveshjet shumëpalëshe tyë cilat në nivelin rajonal rregullojnë ndër të tjera edhe çështjet e arbitrazhit janë: Marrëveshja amerikane për zgjidhjen paqësore të kontesteve (Bogota Pact, 1948.), Konventa evropiane për zgjidhjen paqësore të kontesteve, 1957. dhe Protokolli mbi komisionet e ndërmjetësimit, pajtimit dhe arbitrazhit të Organizatës së unionit afrikan, 1964. Në periudhën pas luftës së parë botërore rritet interesi shteteve për arbitrazh që flasin dhe qindra marrëveshja shumëpalëshe të arritura në atë kohë.

Pas luftës së dytë botërore më shumë janë zbatuar klauzolat për zgjidhjen paqësore të kontesteve ndërkombëtare ku ishin përfshirë marrëveshjet shumëpalëshe që parashikonin që zgjidhjet e kontesteve të mundshme mbi zbatimin e tyre ose interpretimin ti nënshtrohen arbitrazhit. Këtu bëhet fjalë për klauzola që kanë të bëjnë jo me segmente politike të marrëdhënieve ndërshtetërore por ato ekonomike dhe financiare si dhe bashkëpunim, marrëdhënie konsullore, shfrytëzimin e lumenjve ndërkombëtar, mbrojtjen e investimeve të huaja dhe kontestet kufitare.pafrike.al © Të gjitha të drejtat e rezervuara

vijon

/Përparësitë dhe risku i arbitrazhit/