Rreziqet për rimëkëmbjen e biznesit

Dhoma e Tregtisë në Durrës përllogarit 40 milionë euro dëme paraprake në bizneset e qytetit nga tërmeti i datës 26 nëntor. 20 biznese VIP me më shumë se 100 punonjës kanë ndalur prodhimin dhe 900 subjekte të vogla kanë pezulluar aktivitetin. Bizneset e qytetit bregdetar janë në emergjence për likuiditet dhe punonjës, teksa i kanë propozuar qeverisë një plan lehtësimi, në themel te të cilit është pezullimi i përkohshëm nga pagesa e taksave dhe pagesat e kësteve të kredive. Kërkohet përshpejtim në rimbursimin e TVSH-së dhe ekspertizë e thelluar për objektet. Ja praktikat ndërkombëtare për rimëkëmbjen e bizneseve në raste tërmeti

Biznesi pa tërmetit

Ende pa kaluar kaluar panikun dhe traumën e tërmetit të 26 nëntorit, Nazmi Grori, administratori i “Naber”, një për kompanive me material porositësi më të mëdha në Durrës, ka udhëtuar drejt Gjermanisë për të negociuar me kontraktorët shtyrje të afateve për dorëzimin e porosive.

Dëmet materiale nuk janë shumë të mëdha, por zoti Grori është i frikësuar për vijimësinë e aktivitetit të tij. 50 për qind të punonjësve nuk janë kthyer në punë edhe pse kanë kaluar dy javë nga tërmeti i 26 nëntorit, ndërkohë i duhet të paguajë miliona lekë sigurime shoqërore, taksa dhe tatime. Nevojat emergjente në këtë moment për kompaninë “Naber” janë likuiditeti dhe fuqia punëtore. Në të njëjtën situatë janë mijëra biznese në Durrës, pohon Kryetari i Dhomë së Tregtisë dhe Industrisë Alban Isteri.

Në sportelet e QKB pranë dhomës nuk pushojnë kërkesat për çregjistrim, ndërsa bizneset janë dyndur në ambientet e Dhomës së Tregtisë për informacione dhe denoncime dëmesh. Ende nuk ka faturë finale, por dëmet e evidentuara deri më tani arrijnë rreth 40 milionë euro në sektorin e biznesit në Durrës, thotë Isteri.

Kompani të mëdha në sektorin e prodhimit të tilla si Pespa Alumin dhe Edipack kanë pësuar dëme të mëdha. Shumë biznese të kategorie ende nuk e kanë nisur punën, sakaq qindra biznese të vogla kanë pezulluar aktivitetin. Konsumi është ulur nga largimet masive të njerëzve nga qyteti, prej zhvendosjeve nga pallatet e dëmtuara në zona më të sigurta.

Jeta po rinis në qytet, por bizneset pohojnë se efektet negative të ngjarjes do të ketë një shtrirje afatgjatë. Ministria e Financave, me herët gjatë javës, u shpreh e gatshme për të pranuar në parim disa kërkesa të Dhomës së Tregtisë së Durrësit, që kanë lidhje me pezullimin e pagesës së taksave dhe tatimeve për një periudhe kohë. Isteri pohoi se nuk do të kërkohet kompensim i dëmeve materiale, por pezullim i përkohshëm i taksave, që nënkupton, jo falje të tyre, por mundësi për pagesa të mëvonshme kur puna të ketë nisur normalisht.

Sfidat, më të cilat po përballen sipërmarrjet në qytet, janë të shumta, por për momentin kërkohet ekspertizë e specializuar për kapanonet dhe objektet ku ushtrohet aktiviteti dhe lehtësira për likuiditet, rimbursim të TVSH-së dhe pranimin e kërkesave për të kaluar në pasiv pa kërkuar detyrimet tatimore.

Në afatgjatë, duhet menduar një plan rimëkëmbje që të garantojë qëndrueshmëri afatgjatë, shprehet Isteri. Durrësi kontribuon në 10 për qind të ekonomisë kombëtare sipas INSTAT dhe gjithashtu ka rreth 13 për qind ndërmarrjeve në rang vendi. Qyteti bregdetar ka rëndësi strategjike në transportin ndërkombëtar të mallrave për shkak se ka portin më të madh në vend dhe lidhet me akset kombëtare dhe ndërkombëtarë nëpërmjet hekurudhës dhe autostradave.

20 biznese të mëdha kanë ndalur prodhimin, 900 të vogla kanë pezulluar aktivitetin

Kompania Pespa Alumin, një nga bizneset më të mëdha në vend është dëmtuar rëndë. Administratorja Ana Manka edhe sot falënderon zotin që në momentin kur tërmeti ra, nuk kishte punonjës në fabrikë. Ambientet e kompanisë në Xhafzotaj janë dëmtuar rëndë, teksa një nga administratorët ka mbetur për katër orë nën rrënoja. Kompania sapo kishte kaluar një plan strukturimi me bankat për kredinë, por tërmeti i 26 nëntorit ka kthyer gjithçka përmbys. Zonja Manka thotë se në këto momente është shumë e rëndësishme që fabrika të rifillojë nga puna pasi edhe punëtorët kërkojnë të punojnë. Kjo është mënyra më e mirë për të gjithë për të larguar traumën dhe për t’i dhënë garanci të ardhmes, tha Manka. Në këtë moment, të gjithë janë të interesuar të gjenerojnë të ardhura, në mënyrë që përveç kërkesave të përditshmërisë të mund të përballohen emergjencat që krijoi ngjarja e 26 nëntorit. Por Manka nuk është në gjendje për momentin të shpjegojë se si do të vijojnë kontratat, si do të jetë prodhimi dhe çfarë mundësish mund të ofrohen.

Për momentin kërkon lehtësi tatimore dhe futjen në prodhim të fabrikës me kapacitete normale. Pespa Alumin është pjesë e kompanive të mëdha të biznesit e profilizuar në prodhimin e elementëve të aluminit. Madje tërmeti në një këndvështrim mund t’i shërbeje asaj për rritje të aktivitetit, pasi Pespa Alumin mund të prodhojë kabina strehimi të përkohshme sidomos për banesat e dëmtuara në zonat rurale me kosto më të lirë. ”Për shkak të ekonomisë së shkallës që kemi brenda kompanisë, mund të prodhojmë me kosto të ulët kontejnerë për strehimin e përkohshëm të banorëve të pastrehë” tha Manka.

Dhoma e Tregtisë në Durrës numëron 20 kompani të mëdha të cilat kanë pushuar aktivitetin për shkak të tërmetit, ndërsa 900 biznese të vogla në qytet e kanë pezulluar aktivitetin. Arsyet lidhen me mungesën e punonjësve dhe demet materialë për kompanitë e mëdha, ndërsa bizneset e vogla në një masë të madhe po zhvendosen për shkak të dëmeve që kanë pësuar objektet, në të cilat ata kishin ushtruar aktivitetin para tërmetit.

Emergjenca për likuiditet

Isteri thotë se bizneset në qytetin e Durrësit kanë nevoja emergjente për likuiditet këto ditë. Teksa prodhimi ka pushuar në rreth 80 për qind të bizneseve në qytet, nevoja për pagesa është rritur disa fish. Në mënyre që situata të kthehet në normalitet, duhen para për të riparuar demet. Në shumë raste janë ndihmuar punonjësit me pagesa ekstra për dëmet që kanë pësuar, teksa duhet të kryhen edhe të gjitha pagesat e tjera, si në kohë normale. Mungesa e likuiditetit ka të ngjarë të çojë në kolaps shumë biznese dhe në rastin më të mirë t’i zhysë ata në detyrime, si me furnitorët dhe ashtu edhe me shtetin. Janë 40 milionë euro dëme që duhet rikuperohen, ndërsa pagesat dhe detyrimet duhen bërë si në kohë normale. Për të tejkaluar këtë situatë bizneset e Durrësit, të udhëhequra nga Dhoma e Tregtisë, kanë kërkuar disa masa lehtësuese në mënyrë që të rikthehen në normalitet sa më shpejt të jetë e mundur.

Fabrikat në Durrës përveçse kanë pësuar dëme të mëdha në makineri dhe materiale dhe të godinave po ndjejnë këto ditë nevojën për likuiditet.

Puna pothuajse në të gjitha njësitë e prodhimit ka qenë e mbyllur totalisht ose në rastet më të mira me 20-40 për qind të kapacitetit, d.m.th. nuk gjenerohen të ardhura, nga ana tjetër duhen bërë pagesat e pagave të punonjësve, tatimet, taksat, këstet e kredive, faturat e dritave dhe të ujit. Gjithashtu një pjesë e bizneseve në Durrës kanë ndihmuar me fonde apo mënyra të tjera punonjësit e tyre, që humbën shtëpitë apo pësuan dëme të rënda. Pavarësisht mungesave në punë, punonjësit duhet të marrin rrozgën, thotë zoti Grori që drejton fabrikën Naber, por ai thotë se ka vështirësi për pagesën e sigurimeve shoqërore.

Pezullimi i taksave një mundësi, ja kosto në buxhet

Një nga kërkesat themelore të bizneseve të Durrësit që u paraqit nga Dhoma e Tregtisë në Ministrinë e Financave ishte lehtësimi i barrës fiskale për një periudhë të caktuar. Bizneset kërkojnë që të miratohet një shtyrje e pagesës së taksave në kohë, në mënyrë që bizneset të mund të përballojnë nevojat emergjente për likuiditet. Shtyrja në kohë përfshin edhe detyrimin për pagesat e sigurimeve shoqërore për punonjësit.

Zoti Isteri thotë se, ky veprim nuk nënkupton falje të detyrimeve, por pagesën e tyre me këste gjatë një periudhe më të vonë, kur bizneset të kenë rikuperuar dëmet. Ministria e Financave me herët javën e kaluar nëpërmjet një njoftimi zyrtar pohoi se, parimisht ka pranuar këtë kërkesë të Dhomës së Tregtisë së Durrësit.

Bizneset e Durrësit, ato të voglat dhe te mesmet, paguan vitin e kaluar në arkën e tatimeve 14,3 miliardë lekë ose 116 milionë euro taksa. Kjo shumë ishte sa 5.8 për qind e të ardhurave që grumbulluan tatimet vitin e kaluar në të gjithë vendin, të cilat ishin 246 miliardë lekë, sipas të dhënave nga tatimet.

Shuma prej 116 milionë eurosh është grumbulluar nga Drejtoria Rajonale Tatimore e Durrësit

Nga ky rreth 5,2 miliardë lekë është paguar TVSH dhe rreth 8 miliardë lekë sigurime shoqërore.

Mirëpo Durrësi është kontributor shumë më i madh në taksa pasi një pjesë e tatimeve nga qyteti shkojnë për arkën e tatimpaguesve të mëdhenj. Arkëtimet e Drejtorisë së Tatimpaguesve të Mëdhenj ishin në vitin 2018 rreth 94 miliardë lekë dhe një pjesë e tij i dedikohet kompanive VIP nga qyteti i Durrësit.

Shkatërrimi i një pjesë të qytetit nga tërmeti i 26 nëntorit ka vështirësuar aktivitetin e bizneseve në zonë. Përveç shpenzimeve për rikuperimin e Durrësit, buxheti i shtetit do të jetë nën presion të vazhdueshëm për arkëtime taksash nga zonat e prekura.

Por ekspertë të ekonomisë pohojnë se qytetet e dëmtuara mund të futen në një cikël të ri kërkese në procesin e rindërtimit. Rikuperimi i dëmeve do të fusë Lezhën, Durrësin, Kurbinin në një valë të re ndërtimesh, të cilat kërkojnë krah pune e për pasojë kjo mund të ringrejë sërish aktivitetin e bizneseve në zona.

Të rimbursohet TVSH me urgjencë për Durrësin

Shumë biznese të Durrësit, sidomos ato sektorit fason nuk kanë marrë rimbursimin e TVSH-së në kohë. Pas Tiranës Durrësi ka kërkesat për të mëdha për rimbursimin e TVSH-së. Vitin e kaluar u paguan 1,1 miliardë lekë ose rreth 8 milionë euro për 172 biznese që e përfitojnë atë. Por Dhoma e Tregtisë në Durrës pohon se tatimet kanë një borxh të lartë prej disa milionë eurosh ende të pashlyer për bizneset e Durrësit. Disbursimi me urgjencë i kësaj shume do të na ndihmonte me likuiditetin pohon Isteri.

Në këtë mënyrë shprehet edhe përfaqësuesi i kompanisë Naber i cili kërkon që TVSH të rimbursohet në kohë, pasi kjo do të ndihmonte kompanitë të rikuperoheshin. Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve vitin e kaluar ka rimbursuar rreth 14.5 miliardë lekë, por sipas të dhënave më të fundit të Ministrisë së Financave detyrimet në TVSH-në e parimbursuar të biznesit kanë arritur në 15,4 miliardë lekë. Drejtori i Politikës Fiskale në Ministrinë e Financave, Niko Lera duke raportuar gjatë nëntorit në Kuvend për projektbuxhetin 2020 tha se, 85 për qind e detyrimit për rimbursimin e TVSH-së i takon gazsjellësit TAP, 5 për qind kompanisë së energjisë “Ayen Energy” dhe 12,5 milionë euro të tjera janë detyrime ndaj kompanive të tjera në vend, kryesisht kompanisë fason. Për qytetin e Durrësit detyrimet janë më shumë se 1,5 milionë euro. Vonesa në rimbursimin e TVSH është një simptomë e përhershme e administratës tatimore, e cila edhe pse aplikon kamata mbi taksat e bizneseve që nuk paguhen në kohë, nuk respekton detyrimin ligjor për të rimbursuar në afate TVSH-në ndaj bizneseve përfituese.

Edhe pas vitit 2015 procedurat për të mos lejuar vonesat u përforcuan, këto masa nuk po rezultojnë të mjaftueshme për të rimbursuar TVSH-në në kohë.

Të njihen si shpenzime donacionet dhe materialet e dëmtuara

Për të qenë realiste në kërkesat e saj, Dhoma e Tregtisë së Durrësit ka bazuar kërkesat e saj pas tërmetit në manualet e vendeve të tjera që kanë kaluar situata të ngjashme. Isteri tha se Ministria e Financave duhet të miratojë udhëzime që të njohin si shpenzime të zbritshme bazën materiale te dëmtuar dhe donacionet për punonjësit. Shumë biznese, sidomos ato të mëdhatë kanë pësuar dëme në makineri, objekte dhe lëndë të parë. Gjithashtu pothuajse të gjitha bizneset e Durrësit, në mënyra të ndryshme janë shndërruar në donatorë për punonjësit e tyre. Vlera e mallrave të dëmtuar dhe donacioneve duhet të njihet si shpenzim i zbritshëm për qëllime të pagesës së tatimit fitimit. Bizneset e Durrësit pohuan se kanë shmangur portalin e qeverisë për donacione, pasi kanë ndihmuar në mënyrë të drejtpërdrejtë punonjësit e tyre.

Kuvendi i Shqipërisë javën e kaluar miratoi aktin, përmes të cilit Ministria e Financave dhe Ekonomisë ka mundësuar rritjen e nivelit të njohjes së shpenzimeve të zbritshme nga 3% në 8% për donacionet në mjete monetare të bëra nga bizneset. Ky akt vlen gjithashtu për donacionet në kuadër të gjendjes së fatkeqësisë natyrore të bëra në formën e pasurive të paluajtshme.

Ministrja e Financave Anila Denaj në bashkëpunim me Ministrin e Shtetit për Mbrojtjen e Sipërmarrjes, në një takim me sipërmarrjet trajtoi problematikat e hasura nga përfaqësues të biznesit të qytetit të Durrësit. Diskutimet u përqendruan në evidentimin e dëmeve dhe sugjerimin e aksioneve dhe strategjive për rimëkëmbjen e aktivitetit të biznesit në zonat e prekura nga gjendja e krijuar.

Shtyrje të kësteve të kredive, stoku për Durrësin rreth 280 mln euro

Në rrethin e Durrësit stoku u kredisë bankare është rreth 35 miliardë lekë ose 280 milionë euro sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë deri në tremujorin e tretë 2019. Nga kjo shumë 205 milionë euro janë kredi për biznesin dhe rreth 9 miliardë lekë ose 73 milionë euro është stoku i kredisë për banesa. Në kredinë për bizneset rreth 14 miliardë lekë ose 115 milionë euro zotërohet nga bizneset e tregtisë, 4,4 miliardë lekë ose 36 milionë euro zotërohen nga bizneset e industrisë përpunuese, 15 milionë euro nga hoteleria, ndërsa 7,7 milionë euro është stoku i kredisë për ndërtuesit.

Dhoma Tregtisë e Durrësit kërkon që të ketë një koordinim me bankat për të negociuar shtyrjen e kësteve të kredive për një periudhe të caktuar kohe, masë kjo që i shërben forcimit financiar të shoqërive me hua për të shlyer.

Disa ditë pas tërmetit, Guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko, ftoi në një takim të përbashkët drejtorët e përgjithshëm të bankave tregtare dhe përfaqësues të Shoqatës Shqiptare të Bankave, me qëllim diskutimin e ndikimeve të tërmetit në ekonomi, sistemin financiar, si dhe masave për t’u ndërmarrë nga sistemi bankar. Sejko iu kërkoi bankave t’u vijnë në ndihmë klientëve të tyre të prekur nga kjo fatkeqësi natyrore, duke u ofruar të gjitha lehtësitë e mundshme, si nëpërmjet rishikimit të kushteve të marrëdhënieve ekzistuese, ashtu edhe trajtimit të kujdesshëm të kërkesave të tyre në të ardhmen. Në këtë drejtim, ai vlerësoi nismën e ndërmarrë nga bankat tregtare për mos aplikimin e komisioneve për të gjitha transfertat pritëse të donacioneve. Lidhur me vlerësimin e situatës, Guvernatori iu kërkoi bankave analizimin sa më të shpejtë të ndikimit në cilësinë e portofolave përkatëse të kredive dhe u bëri thirrje të shikojnë të gjitha mundësitë, që pasojat e kësaj ngjarjeje të rëndë të mos shkaktojnë ngadalësim në ritmin e kreditimit të ekonomisë.

Zbrazja e qytetit vë në rrezik fuqinë punëtore

Kompania e fasonit Naber një nga punëdhënësit më të mëdhenj në qytet ishte në vështirësi për punonjës edhe pa ndodhur tërmeti. Zoti Grori edhe më parë ishte ankuar se ka vështirësi në gjetjen e fuqisë punëtore, pasi të rinjtë nuk preferojnë të punojnë në fabrika, teksa shumë nga punonjësit e kualifikuar po emigrojnë. Sfida për punonjës është forcuar edhe më shumë pas tërmetit të 26 nëntorit. Bizneset e Durrësit pohojnë se as 50 për qind e punonjësve nuk janë rikthyer në punë. Mirëpo ato po i tremben një fakti tjetër që do të cenoje në afatgjatë dhe kjo është një valë e re emigrimi.

Në ditët pas tërmetit aplikimet për pasaporta të reja në Durrës ishin nga 500-600 në ditë, nga rreth 30-40 kërkesa në ditë normale para tërmetit, tha kreu i Dhomës së Tregtisë. Shkatërrimi i banesave dhe paniku nëse tërmeti mund të përsëritet i ka larguar shumë banorë nga qyteti sidomos pas datës 26 nëntor.

Durrësi bashkë me Tiranën ishin qytet e vetme në vend me rritje të popullsisë pas vitit 1990 si pasojë e migrimit të brendshëm ndaj këtyre qyteteve. Mirëpo tërmeti me gjasë do të ndalë popullimin me banorë të rinj nga qytete e tjera të vendit, ndërsa po nxit emigrimin e atyre ekzistues. Isteri thotë se, emigrimi do të jetë sfida më e madhe me të cilën do të përballen bizneset e Durrësit në periudhën në vijim.

Bizneset e Durrësit kërkojnë të marrin pjesë në procesin e rindërtimit

Kompania Pespa Alumin që është nga më të dëmtuarat prej tërmetit te 26 nëntorit, mund të bëhet pjesë e rindërtimit pasi një nga specialitetet e saj është prodhimi i banesave dhe kontejnerëve të çmontueshëm. Zonja Manka thotë se, kostoja e këtyre banesave do të jetë më e lirë për shkak se fabrika prodhon vetë lëndën e parë.

Isteri nga Dhoma e Tregtisë thotë se pjesëmarrja me prioritet në procesin e rindërtimit të bizneseve të Durrësit do t’i ndihmojë në procesin e rikuperimit.

Isteri kërkon kujdes në planet e rindërtimit në zonat Urbane duke sugjeruar se banorët e qytetit të Durrësit nuk mund të transferohen në vendbanime të reja, të tilla si Porto Romano, pasi humbet lidhja organike me qytetin. Porto Romano është konceptuar si zonë industriale, por nëse popullohet e humb këtë funksion./Monitor/