Rruga e Kosovës drejt BE-së!
nga Albin Kurti*
Për më shumë se dy dekada, Bashkimi Evropian ka pohuar në vazhdimësi se Ballkani Perëndimor e ka vendin në Bashkimin Evropian. Ky zotim u shpreh pa ekuivok në Samitin e Selanikut në vitin 2003, ku BE-ja premtoi mbështetje për integrimin tonë evropian. Zotimi u përsërit shumë herë përmes konkludimeve të Këshillit Evropian, çdo gjashtë muaj. Mirëpo, deri tani, vetëm Kroacia ka arritur të bëhet anëtare.
Së fundmi, megjithatë, gjërat duken më shpresëdhënëse. Pas dhjetë vjetësh stagnimi dhe progresi të vogël, BE-ja duket se ka hedhur themelet për një marrëdhënie më të ngushtë, bashkëpunim më të thellë dhe një rrugë të strukturuar anëtarësimi. Gjatë tri viteve të fundit, kemi parë përparime konkrete, duke përfshirë:
• Nisjen e negociatave të anëtarësimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut;
• Dhënien e statusit të kandidatit për Bosnjën dhe Hercegovinën;
• Aplikimin për anëtarësim në BE të Kosovës më 15 dhjetor 2022 dhe miratimin e liberalizimit të vizave për qytetarët e Kosovës më 1 janar 2024;
• Dhënien e statusit të kandidatit për Ukrainën, Moldavinë dhe Gjeorgjinë.
Megjithatë, përkundër këtyre përparimeve, procesi i zgjerimit mbetet i tejzgjatur, burokratik dhe i paparashikueshëm. Ai është bërë një objektiv në lëvizje, duke ngritur dyshime nëse vërtet ekziston vullneti politik për të integruar Ballkanin Perëndimor në familjen evropiane. Një ndjenjë në rritje e zhgënjimit, sidomos mes brezave më të rinj, rrezikon legjitimitetin e premtimit të BE-së. Për më tepër, lufta në Ukrainë ka ndryshuar thelbësisht natyrën e zgjerimit të BE-së.
Zgjerimi, dikur një instrument teknik dhe politik, tani është shndërruar në një imperativ gjeostrategjik dhe të sigurisë. Ndërkohë që ne e mbështesim plotësisht kandidaturën e Ukrainës dhe Moldavisë për anëtarësim në BE, ky ndryshim nuk duhet të bëhet në dëm të kandidatëve të hershëm që kanë kaluar vite duke zbatuar Marrëveshjet e Stabilizim-Asociimit, duke drejtuar fondet e anëtarësimit në BE për përputhjen me legjislacionin dhe duke përmbushur kërkesa të tjera teknike të BE-së. Zgjerimi duhet të mbetet i bazuar në merita, me një rezultat të parashikueshëm: anëtarësimin në BE.
Veçanërisht, ky nuk ka qenë rasti me rastin e Kosovës. Kosova është demokracia më e avancuar në Ballkanin Perëndimor dhe një mbajtëse e standarteve të vlerave themelore të BE-së, por ende mbetet vetëm një kandidat i mundshëm për anëtarësimin në BE.
Megjithatë, angazhimi i vendit tonë për anëtarësim në BE, dhe për vlerat, politikat dhe standardet e saj, është më i fortë se kurrë.
Qëllimet strategjike të Kosovës përfshijnë anëtarësimin në BE dhe NATO. Si e tillë, linjëzimi ynë i plotë me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE-së është i padiskutueshëm, duke pasur parasysh se qytetarët tanë mbështesin fuqishëm integrimin e Kosovës në BE. Lufta në Ukrainë theksoi nevojën për forcimin e unitetit dhe solidaritetit në mbarë Evropën. Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë e BE-së veçohet si një instrument kyç për ruajtjen e paqes dhe sigurisë në rajonin dhe kontinentin tonë.
Kosova është plotësisht e linjëzuar me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE-së dhe vlerat e BE-së si pjesë e reformave tona të vazhdueshme. Kjo është e dukshme në dënimin tonë të fortë ndaj luftës së paprovokuar të Rusisë kundër Ukrainës dhe në miratimin e paketave të shumta të sanksioneve ndaj Rusisë, Bjellorusisë dhe aleatëve të tyre. Kosova gjithashtu ka dhënë ndihmë substanciale ushtarake për Ukrainën, përfshirë automjete dhe predha minash. Po ashtu, kemi mirëpritur 18 gazetarë ukrainas në Kosovë si pjesë e programit tonë të Gazetarëve në Rezidencë, duke u ofruar atyre një vend të sigurt për të vazhduar punën e tyre të rëndësishme.
Më tej, Kosova ka një kuadër të avancuar ligjor për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, përfshirë të drejtat e grupeve të minoriteteve. Sipas juristëve eminentë të Këshillit të Evropës, ky kuadër tejkalon standardet ndërkombëtare. Kosova u jep status kushtetues instrumenteve ndërkombëtare të të drejtave të njeriut, siç janë Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Konventa e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Minoriteteve Kombëtare dhe Konventa e Këshillit të Evropës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje. Rendi kushtetues i Kosovës gjithashtu u përmbahet Kritereve të Kopenhagës dhe parimeve që promovojnë një ekonomi të hapur dhe konkurruese të tregut.
Tash e tetë vjet, Kosova po tregon vazhdimisht vullnetin politik dhe kapacitetin për të zbatuar detyrimet që burojnë nga Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA), e cila ka hyrë në fuqi që nga prilli i vitit 2016. Ne kemi përmirësuar ndjeshëm cilësinë e politikave, duke dëshmuar kështu aftësinë tonë për të zbatuar acquis-in sektorial të BE-së.
Përmes Procesit të Stabilizim-Asociimit, Kosova që 20 vjet ka përshtatur dhe afruar legjislacionin dhe institucionet e saj me acquis-in, normat dhe standardet e BE-së. Që më shumë se një dekadë, populli i Kosovës ëndërron anëtarësimin në BE — jo vetëm për shkak të premtimit për mirëqenie, por edhe për shkak të vlerave që mbart BE-ja, interesave të përbashkëta që ndajmë dhe potencialit tonë për të kontribuar si anëtar i Bashkimit Evropian.
Ne jemi reformuar, forcuar dhe përshtatur me standardet e BE-së.
Për më tepër, Kosova nuk ka një plan B përveç anëtarësimit në BE.
Kosova ka treguar se është një partner i besueshëm i Bashkimit Evropian dhe beson fort në të ardhmen e vet evropiane. Si një shembull në rajon i demokracisë, ne kemi treguar angazhimin tonë kur na është dhënë mundësia e barabartë. Është koha që BE-ja të tregojë se e sheh Kosovën si pjesë të së ardhmes së vet. Kjo do të forconte edhe më tej përkushtimin tonë ndaj agjendës evropiane, duke bërë rrugën për në BE më reale.
Koha ka ardhur që Kosova dhe BE-ja të intensifikojnë përpjekjet e përbashkëta për të tejkaluar pengesat që e kufizojnë procesin e anëtarësimit të Kosovës në BE. Përkatësisht:
1. Të fillojë Pyetësori për Kosovën, duke vlerësuar kapacitetet tona institucionale dhe ligjore për anëtarësimin në BE;
2. Të përgatitet një opinion i bazuar në merita për statusin e kandidatit për BE.
Kosova është shteti më i ri i Evropës. Në vitin 1999, ajo doli nga një dekadë apartheidi, që kulmoi me një luftë të egër dhe gjenocidin e fundit të shekullit të 20-të.
Vetëm 26 vjet më pas, Kosova është një nga ekonomitë me rritjen më të shpejtë në Ballkanin Perëndimor. Pavarësisht sfidave globale, ekonomia jonë ka qenë ndër ekonomitë me përformancën më të mirë në rajon gjatë tri viteve të fundit, siç e konfirmojnë indikatorët e Bankës Botërore. Nga viti 2019, viti i fundit para pandemisë, deri në vitin 2024, Bruto Produkti Vendor i Kosovës është rritur për pothuajse 50%, eksportet janë dyfishuar dhe investimet e huaja direkte më shumë se dyfishuar. Gjatë kësaj periudhe, janë krijuar dhe formalizuar 24% më shumë vende pune, duke nxjerrë familje nga varfëria dhe duke ulur papunësinë nga 26% në 11%.
Ndërkohë, progresi ynë në indikatorët demokratikë gjatë katër viteve të fundit është konfirmuar vazhdimisht nga vëzhguesit ndërkombëtarë, në raporte të shumta të publikuara gjatë kësaj periudhe. Për shembull, renditja globale e Kosovës është përmirësuar për 31 vende në Indeksin e Perceptimeve të Korrupsionit të Transparency International, në të cilin në vitin 2024 arritëm vlerësimin më të lartë ndonjëherë. Një raport i Freedom House na renditi të parët në Ballkanin Perëndimor, të dytët në Evropë dhe të tretët në botë për përmirësimin më të madh në të drejtat politike dhe liritë civile. Dhe një raport i World Justice Project na renditi të dytët në botë për progresin më të madh në sundimin e ligjit. Ne gjithashtu jemi të parët në Ballkanin Perëndimor dhe në mesin e top nëntë vendeve në botë për progres demokratik, sipas Indeksit të Demokracisë Elektorale të Institutit V-Dem.
Ky progres i jashtëzakonshëm demokratik u dëshmua së fundi në zgjedhjet tona të para parlamentare të rregullta që nga krijimi i shtetit tonë. Më 9 shkurt 2025, ne organizuam këto zgjedhje bazuar në një ligj të ri që reflekton rekomandimet e OSBE/ODIHR, duke shënuar një progres të rëndësishëm në adresimin e rekomandimeve të kahmotshme të Misionit të Bashkimit Evropian për Vëzhgimin e Zgjedhjeve. Miratimi i një ligji konsensual për zgjedhjet e përgjithshme siguroi një bazë të fortë për zgjedhje demokratike në përputhje me standardet ndërkombëtare.
Kështu, në një kohë kur shumë demokraci nëpër botë janë ballafaquar me erozion demokratik, Kosova vazhdon të bëjë përparime si shteti më demokratik në rajon. Këto arritje theksojnë qëndrueshmërinë demokratike të Kosovës si partner dhe përkushtimin e saj ndaj vlerave të BE-së.
Komisioni Evropian e ka përshëndetur gjithashtu përmirësimin e kapaciteteve të koordinimit dhe zbatimit të Kosovës në procesin e integrimit në Bashkimin Evropian. Gjatë katër viteve të fundit, ne kemi adresuar me sukses shumë reforma të vonuara lidhur me acquis-in e BE-së, të cilat janë rekomanduar vazhdimisht nga BE-ja për tash e një dekadë.
Në raportin më të fundit të Komisionit për Kosovën, të publikuar në tetor të vitit 2024, u konstatua se ne kemi dëshmuar përparim në 36 nga 38 fushat dhe në asnjë prej tyre regres.
Fushat kyçe të përmirësimit përfshijnë:
• Përparimin e mirë në dogana, tatime, politika sociale, arsim, kulturë dhe energji;
• Linjëzimin me tregun e brendshëm, me 16 ligje dhe 35 akte nënligjore të miratuara në kuadër të MSA;
• Formalizimin e suksesshëm të vendeve të punës;
• Uljen e ndjeshme të borxhit publik;
• Përmirësimin e menaxhimit të projekteve publike;
• Rritjen e eksporteve dhe rritjen e hapjes ekonomike;
• Rritjen e numrit të bizneseve të reja, me mbi 1,140 që janë hapur vetëm në vitin 2023;
• Një sektor financiar të qëndrueshëm;
• Një mjedis më të mirë për biznes dhe transformim të suksesshëm digjital;
• Uljen e papunësisë në një nivel rekord të ulët prej 11%.
Raporti i Komisionit të vitit 2024 gjithashtu lavdëron zhvillimet në agjendën e bashkëpunimit rajonal, veçanërisht përfaqësimin e Kosovës në CEFTA dhe përparimin në ndërtimin e Tregut të Përbashkët Rajonal, një nga arritjet më të mëdha të Procesit të Berlinit. Angazhimi i Kosovës për operacionalizimin e këtij tregu dhe qasja proaktive ka ndihmuar në tejkalimin e sfidave të mëparshme dhe ka krijuar një momentum të ri në këtë proces, i cili tani është përfshirë si shtylla e dytë e Planit të Rritjes.
Gjatë Procesit të Berlinit me 14 tetor 2024, unë njoftova se vendi ynë do të heqë njëanshmërisht kërkesat për viza për qytetarët e Bosnjës dhe Hercegovinës duke filluar nga fillimi i vitit 2025, në të njejtën kohë duke kërkuar reciprocitet. Në dhjetor, Qeveria miratoi zyrtarisht këtë vendim, duke lejuar kështu që mbajtësit e kartave të identitetit nga Bosnja dhe Hercegovina të hyjnë në Kosovë pa vizë që nga 1 janari 2025.
Ky vendim pasqyron angazhimin e Kosovës për të siguruar që nga Procesi i Berlinit të përfitojnë drejtpërdrejt qytetarët teksa nxisim stabilitet dhe bashkëpunim rajonal. Ai është gjithashtu pjesë e përpjekjeve të vazhdueshme të Kosovës për të qenë një kontribues aktiv dhe konstruktiv në bashkëpunimin rajonal dhe integrimin evropian.
Për më tepër, Kosova mirëpret dhe është plotësisht e përkushtuar ndaj structures së re të Reformës dhe Rritjes për Ballkanin Perëndimor. Eshtë inkurajues të kemi një Plan Rritjeje që synon të përmirësojë konvergjencën brenda gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor (BP6) dhe me BE-në përmes forcimit të integrimit ekonomik, duke u afruar më shumë me Tregun e Vetëm të BE-së, duke forcuar bashkëpunimin rajonal dhe duke përshpejtuar reformat e rëndësishme.
Kosova ishte shteti i parë në Ballkanin Perëndimor që në kohë i dorëzoi Agjendën e Reformave Bashkimit Evropian, duke dëshmuar kapacitetin e saj shtetëror për të zbatuar reformat e nevojshme. Kjo agjendë parasheh 111 hapa reformash në fusha prioritare, përfshirë: qeverisjen, administratën publike, tranzicionin e gjelbër dhe digjital, zhvillimin e sektorit privat, ruajtjen e kapitalit njerëzor dhe sundimin e ligjit.
Përveç përparimeve të jashtëzakonshme të Kosovës në vlerat dhe reformat e BE-së, i gjithë rajoni ka nevojë gjithashtu për një udhërrëfyes drejt anëtarësimit të plotë.
Integrimi gradual ofron një qasje të strukturuar dhe të shkallëzuar për përafrimin e Ballkanit Perëndimor me BE-në, por ai nuk duhet të bëhet një zëvendësues për anëtarësimin e plotë. Tashmë ka një ulje të besimit të publikut ndaj procesit të zgjerimit të BE-së, sipas barometrit të Këshillit për Bashkëpunim Rajonal (RCC). Mbështetja për anëtarësimin në BE ka rënë në 54%, duke pasqyruar zhgënjimin për ngadalësinë e procesit të anëtarësimit. Kjo tregon se, ndonëse aspirata evropiane vazhdon, besueshmëria e saj është në rrezik. Përparimi i prekshëm duhet të përkthehet në rezultate të dukshme dhe të matshme për qytetarët dhe bizneset, në mënyrë që të ruhet besimi i publikut.
Zonja dhe zotërinj,
Integrimi i Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian nuk është vetëm një aspiratë politike — është një nevojë strategjike. Angazhimi i palëkundur i vendit tonë dhe mbështetja e fortë e qytetarëve tanë për integrimin dhe partneritetin me BE-në, do të kontribuojnë në përshpejtimin e reformave të lidhura me BE-në.
Vullneti i popullit — të paktën për shumicën e shteteve të BP6 — është i qartë, siç është edhe vizioni i BE-së për Ballkanin Perëndimor: e ardhmja e rajonit është brenda Bashkimit Evropian.
Ballkani Perëndimor është i gatshëm dhe i angazhuar për të luajtur një rol konstruktiv brenda Bashkimit Evropian. Tani, Bashkimi Evropian duhet të veprojë me vendosmëri, të shkojë përtej burokracisë dhe të përmbushë zotimet e tij.
Ai duhet të kundërshtojë ndikimin destabilizues të Rusisë dhe të përshpejtojë proceset e anëtarësimit për aspirantët e BE-së.
Koha është tani për të rigjallëruar procesin për ta bërë atë më strategjik dhe të bazuar në merita, për të shpërblyer përkushtimin dhe reformat, dhe për të përqafuar shtetet që kontribuojnë në vizionin e përbashkët për një Evropë të bashkuar. Le të ecim përpara së bashku — hap pas hapi, reformë pas reforme — derisa Kosova dhe gjithë Ballkani Perëndimor të zënë vendin e duhur në Bashkimin Evropian.
*Fjala e Kryeministrit të Kosovës në diskutimin e organizuar nga Qendra për Studime të Politikave Evropiane, CEPS, në Bruksel, me temë “Rruga e Kosovës drejt BE-së: avancimi i demokracisë, siguria dhe rritja ekonomike”
