Stanjacioni i tregut të Fondeve të Investimit

Fondet e Investimit janë një treg që prej vitesh ka hyrë në një fazë stanjacioni. Megjithëse në monedhën Lek, fondet ofrojnë kthime më të mira se depozitat bankare, këto kthime kanë shfaqur një tendencë në rënie në vitet e fundit. Kjo i ka bërë fondet më pak tërheqëse për investitorët shqiptarë

Ndikimi i COVID-19

Kriza e COVID-19 ka ndikuar negativisht në tregun e fondeve të investimit, duke theksuar më shumë një ecuri stanjative që karakterizon këtë treg prej vitesh. Të dhënat nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare, AMF, tregojnë se asetet neto në mesin e këtij viti kishin vlerën e 65.5 miliardë lekëve, ose 2% më pak krahasuar me fundin e vitit të kaluar. Rënia ka qenë sidomos e përqendruar në tremujorin e dytë të vitit, kur vlera e aseteve neto pësoi rënie me afërsisht 1 miliard lekë.

Ana pozitive e medaljes është se fondet e kaluan pa pasoja shumë serioze momentin delikat, kur vendi u godit nga pandemia e COVID-19. Sipas drejtuesve të fondeve, në javët e para pati një lloj fluksi kërkesash për dalje nga fondet dhe shitjen e kuotave, të nxitura nga pasiguria e krizës së papritur. Megjithatë, ata shprehen se kjo fazë nuk zgjati shumë dhe situata iu kthye stabilitetit.

Në këtë moment, drejtuesit e fondeve vërejnë më shumë një ulje të interesit për të investime të reja në këto fonde. Në tremujorin të dytë, numri i anëtarëve të fondeve nuk pësoi rënie, madje regjistroi një rritje të lehtë, çka tregon se në tërësi, kriza nuk ka shkaktuar rrjedhje në bazën e investitorëve.

Kursimet u rritën, por shqiptarët preferuan cash-in dhe bankën

Pavarësisht krizës, statistikat tregojnë se shqiptarët kanë vijuar të rrisin kursimet, edhe në periudhën pas prekjes së ekonomisë nga pandemia. Që nga fillimi i vitit deri në muajin korrik, depozitat bankare janë rritur me 36 miliardë lekë, ose rreth 290 milionë euro. Gjithashtu, statistikat tregojnë se për periudhën mars-korrik 2020, paraja jashtë bankave është rritur me 35.5 miliardë lekë, ose 12.2%.

Në muajt e fundit, kjo situatë mund të jetë nxitur nga pasiguria e krijuar prej krizës së COVID-19, që i ka shtyrë individët të mbajnë më shumë para jashtë sistemit.

Fakti që për të njëjtën periudhë, asetet e fondeve të investimit kanë rënë, lë të kuptohet se ato kanë qenë një alternativë më pak e preferuar nga shqiptarët për të investuar kursimet e tyre. Në kohë krize, duket se njerëzit i janë kthyer instrumentit më klasik të kursimit, depozitës bankare.

Fondet e investimit, në fakt, janë një treg që prej vitesh ka hyrë në një fazë stanjacioni. Asetet neto të fondeve sot janë afërsisht në të njëjtat nivele me pesë vite më parë, madje me një rënie të lehtë. Megjithëse në monedhën Lek, fondet ofrojnë kthime më të mira se depozitat bankare, këto kthime kanë shfaqur një tendencë në rënie në vitet e fundit. Kjo i ka bërë fondet më pak tërheqëse për investitorët shqiptarë.

Krahasuar me pesë vjet më parë, vlera e aseteve neto rezulton në rënie me 2 miliardë lekë, ose rreth 3%. Për të njëjtën periudhë, numri i përgjithshëm i anëtarëve ka rënë edhe më shumë, me 12%. Sot numri i anëtarëve të fondeve ka rënë në më pak se 30 mijë, nga mbi 34 mijë pesë vjet më parë.

Kthimet janë më të ulëta, ato në euro negative

Sipas të dhënave të publikuara nga fondet, kthimet paraqiten në rënie të dukshme krahasuar me nivelet mesatare të vitit të kaluar. Në fund të muajit korrik, mes fondeve në lekë, kthimin më të lartë vjetor e ofronte Raiffeisen Vizion, me 3.13%, por në rënie nga niveli mesatar 3.86% i vitit 2019.

Por, Raiffeisen Vizion është fond me kushte kufizuese në politikat e daljes dhe anëtarët nuk mund të tërhiqen pa u mbushur dy vjet nga anëtarësimi, ndryshe nga fondet e tjera, ku investitori mund të tërhiqet dhe të shesë kuotat në çdo moment.

Mes fondeve që ofrojnë një investim likuid, kthimin më të lartë e ofron Credins Premium, me 2.25% me bazë vjetore, i ndjekur nga Raiffeisen Prestigj, me 1.4%. Por, edhe këtu interesat janë në rënie të vazhdueshme prej vitesh.

Për sa u takon fondeve në euro, kthimet tashmë janë në nivele negative, çka nënkupton një dalje me humbje nga investimi për anëtarët që vendosin të shesin kuotat sot. Për fondin Raiffeisen Invest Euro, kthimi vjetor ishte -3.8%, ndërsa për WVP Top Invest, kthimi ishte –15.65%.

Përgjithësisht, profili i riskut dhe përfitimet e fondeve të investimit në Shqipëri janë të ulëta. Në një shkallë vlerësimi nga një deri në shtatë, të miratuar nga AMF, Raiffeisen Prestigj, Credins Premium dhe Albsig Standard qëndrojnë në shkallën 2, Raiffeisen Vizion dhe Raiffeisen Invest Euro janë në nivelin 3. I vetmi fond me profil të lartë të risk-përfitimit është WVP Top Invest, në nivelin 6.

Tregu dominohet nga fondet e Raiffeisen Invest

Tregu i fondeve të investimit dominohet nga tre fondet e administruara nga Raiffeisen Invest, shoqëri në pronësi të Raiffeisen Bank. Megjithëse me një rënie të lehtë krahasuar me vitin e kaluar, së bashku, fondet e Raiffeisen përbëjnë rreth 94.5% të aseteve totale të tregut.

Në mesin e këtij viti, fondi më i madh, Raiffeisen Prestigj, ka pësuar rënie me rreth 4 pikë përqindje, që në pjesën më të madhe është transferuar te fondi Raiffeisen Vizion. Ndërkohë, një rënie të lehtë në peshën e tregut ka pësuar edhe fondi Raiffeisen Invest Euro. Për shkak të luhatshmërisë më të madhe në normat e kthimit, fondi në euro mund të jetë ndikuar edhe më shumë nga situata e lidhur me krizën e COVID-19.

Raiffeisen Invest ishte aktori i parë në treg dhe ka arritur të thithë pjesën dërrmuese të investimeve, madje edhe duke inkurajuar depozituesit e vet drejt zhvendosjes së parave në fonde, sidomos në periudhën e parë pas themelimit, në vitin 2011.

Fondet e tjera ende zënë një pjesë modeste tregu. Fondi i dytë më i madh, Credins Premium, zotëron rreth 5% të aseteve neto, ndërsa fondet e tjera, WVP Top Invest dhe Albsig Standard, kanë ende një vlerë tregu të papërfillshme.

Për sa i takon monedhës, pjesën dërrmuese të tregut e përbëjnë asetet e fondeve në lekë, ndërsa ato në euro përbëjnë vetëm 14% të totalit. Fondi më i rëndësishëm, Raiffeisen Invest Euro, mban rreth 13.8% të aseteve neto të tregut dhe ka një politikë investimi me rrezik më të ulët, të përqendruar në obligacionet e korporatave, por edhe të qeverive të huaja. Ndërsa fondi WVP Top Invest ka një strukturë investimesh të mbështetur kryesisht tek aksionet e korporatave të huaja, çka sjell rrezik dhe luhatshmëri më të lartë në kthime.

Obligacionet private mund të jenë një alternativë e parë diversifikimi

Një faktor që i kufizon ndjeshëm potencialet e rritjes së fondeve në Shqipëri ngelen alternativat e kufizuara të investimit. Fondet në lekë i investojnë kuotat e anëtarëve kryesisht në bono dhe obligacione të qeverisë shqiptare. Statistikat tregojnë se në mesin e këtij viti, obligacionet përbënin mbi 69% të aseteve neto të fondeve të investimit. Mungesa e pjesëmarrjes së kompanive private në bursë i kufizon ndjeshëm hapësirat e diversifikimit të portofolave dhe të përmirësimit të kthimeve për anëtarët. Megjithatë, së shpejti në këtë drejtim mund të ketë zhvillime.

Bordi i Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare miratoi në fillim të shtatorit rregulloren e re të Bursës ALSE, që për herë të parë i hap rrugën tregtimit në bursë të këtyre instrumenteve. Tregtimi i obligacioneve me ofertë private në bursë pritet të sjellë perspektiva të reja për tregun, sepse do t’iu mundësojë edhe Fondeve të Investimit blerjen e këtyre instrumenteve.

Fondet e Investimit prej vitesh kanë shfaqur interes për të investuar në obligacione të emetuesve privatë, me qëllim diversifikimin e portofolit dhe përmirësimin e kthimeve për anëtarët. Rregullat e AMF iu lejojnë fondeve në lekë të investojnë deri në 10% të portofolit në tituj të kompanive private, por jo në instrumente, për të cilat nuk mund të përcaktohej periodikisht një çmim tregu.

Tregtimi i obligacioneve në Bursë e zgjidh parimisht problemin dhe Fondet mund të fillojnë të investojnë në këto instrumente. Për momentin, Bursa ALSE mund të ofrojë tregtim dytësor vetëm për titujt në lekë, sepse për ato të denominuara në euro nuk ekziston mundësia e shlyerjes, në mungesë të sistemeve kombëtare të klerimit në monedhë të huaj.

Mbështetur në të dhënat e AMF-së, në fund të vitit 2019, vlera e obligacioneve me ofertë private të emetuara në Shqipëri arriti në 7.5 miliardë lekë. Rreth 53% e tyre janë të emetuara në lekë, çka i bën instrumente potenciale për t’u tregtuar në Bursën ALSE. Në gjysmën e parë të këtij viti, Bordi i AMF ka miratuar edhe prospekte të reja emetimi, për një vlerë totale prej rreth 1.5 miliardë lekësh.

Deri tani, promotorët e emetimit të obligacioneve me ofertë private në Shqipëri kanë qenë kryesisht bankat dhe institucionet financiare. Disa prej tyre i kanë përdorur këto instrumente kryesisht për nevoja të kapitalizimit, pasi ato njihen, në një masë të caktuar, si kapital rregullator i nivelit të dytë. Por, në disa raste, obligacionet janë përdorur si një metodë alternative e huamarrjes. Mundësimi i tregtimit të obligacioneve me ofertë private, në një treg të rregulluar, i bën potencialisht më likuide këto instrumente, përveçse krijon hapësira për zgjerimin e tregut edhe tek investitorët institucionalë.

Të hiqet tatimfitimi për kthimin nga investimet afatgjata në tregjet e kapitalit

WVP Top Invest ofron një profil investimi të ndryshëm nga fondet e tjera që veprojnë në Shqipëri, sepse i investon kuotat e anëtarëve në aksione të korporatave.

Drejtori i shoqërisë administruese, Arton Lena, thotë se efekti i krizës në tregun e aksioneve u reflektua në mënyrë të pashmangshme në luhatje të forta të kthimeve nga fondi. Ndonëse kthimet ngelen në vlera negative, z. Lena shprehet se në tre muajt e fundit, kthimet kanë një tendencë rikuperimi.

Z. Lena sugjeron se nxitja e tregut duhet bërë duke punuar më shumë me edukimin financiar, por edhe nëpërmjet incentivave direkte fiskale, sidomos për investimet afatgjata.

Si është ndikuar tregu i fondeve të investimit nga kriza e lidhur me pandeminë e Covid-19?

Si të gjithë industritë, edhe tregu i fondeve të investimit pati një ndikim negativ nga pandemia e Covid-19. Shoqëria jonë, e cila administron një fond investues – WVP Top Invest, që investon në aksione të kompanive më të mëdha në botë (Microsoft, Nestle, Apple, Berkshire Hathaway – kompania e Warren Buffet – Allianz, Bayer, Roche AG, Novartis etj.) ndikimin më të madh e pati nga rënia e çmimit të aksioneve të këtyre kompanive në bursat ndërkombëtare dhe kjo u reflektua në rënien e çmimit të kuotës sonë. Megjithatë, kjo rënie nuk zgjati shumë dhe brenda tre muajve, u rikuperua.

Cila ka qenë ecuria e vlerës së aseteve neto të fondeve nga muaji mars e në vazhdim? Keni pasur rënie të blerjes së kuotave ose rritje të shitjes së tyre nga anëtarët?

Në Shqipëri, edhe pse jemi ende të vegjël, me një numër të vogël të investitorëve, gati të gjithë u treguan vigjilentë ose financiarisht të edukuar, duke shfrytëzuar rastin e rënies së çmimit të kuotës së WVP Top Invest për të investuar dhe për të akumuluar më shumë asete me çmime më të lira. Kjo erdhi si rezultat i disa faktorëve:

1. Investitorëve iu është bërë e qartë se investimi në fondin tonë është një investim afatgjatë dhe ekziston mundësia e luhatjes së çmimit – volatiliteti.
2. Shumica e investitorëve tanë kanë plane investimi afatgjata. Pra, bëjnë një plan investimi të themi 20.000 euro, për një afat 20 vjet dhe këtë e mbushin në bazë mujore, gjysmëvjetore, vjetore, ose në varësi të mundësive të tyre, sepse dinamika e pagesave është fleksibël. Ne ekzistojmë si fond i licencuar prej dy vitesh e gjysmë, ndaj shumica janë në fillimet e përmbushjes së planeve të tyre dhe kjo rezultoi që ato t’u përmbahen planeve dhe patëm efektin pozitiv që disa nga investitorët, të blejnë kuota edhe me shuma më të larta nga dinamika e parashikuar.
3. Punës sonë intensive, duke komunikuar edhe nga dy herë në javë me investitorët për të sqaruar situatën, për të hapur vizionin për mundësinë që të blejnë tani kur aksionet e kompanive janë në ulje.

Si e ka prekur situata e krijuar kthimin mesatar nga investimi në fondet tuaja? 

Patjetër, që kthimi i investimit është ndikuar për këto vite. Nëse vitin e kaluar, për 12 muaj, fondi WVP Top Invest pati një performancë prej 20.61%, deri tani, këtë vit jemi me një performancë negative prej -6.84%.

Por, si fond që investon në aksione (Equity fund) nuk duhet të bazohemi as në performancën e vitit të kaluar e as të 12-mujorit të parë, pasi afati është shumë i shkurtër. Investitorët e WVP Top Invest janë indirekt aksionerë të kompanive më të mëdha në botë, lider në industritë e tyre dhe, në një afat mbi 10 vite, mund të presim kthime të kënaqshme të investimeve të tyre.

A keni ndërmarrë ndryshime domethënëse në politikat e investimit pas shpërthimit të krizës?

Ndryshimi që ne praktikojmë është i ashtuquajtur Sector Rotation, rotacion i sektorëve dhe industrive ku ne investojmë, në bazë të evenimenteve që ndodhin dhe ciklit të ekonomisë. Para fillimit të pandemisë, industritë me përqindje më të lartë në WVP Top Invest ishin – industria financiare, industria e rëndë, konsumi i luksit, etj.

Kurse pas pandemisë, WVP Top Invest u përqendrua më shumë në industrinë shëndetësore dhe farmaceutike (Roche AG, Novartis, Sanofi), Teknologjinë IT (Microsoft, Apple, Facebook), industrinë e konsumit të përditshëm (Nestle, Unilever, Procter and Gamble). Në këtë mënyrë, investitorët e WVP Top Invest përfitojnë nga rritjet e këtyre kompanive, që dolën me fitime nga e gjithë kjo krizë e shkaktuar nga pandemia.

Si do të ndikojë kriza në perspektivat e zhvillimit të tregut të fondeve të investimit në Shqipëri? Mund të sugjeroni ndërhyrje në nivel ligjor dhe rregullator që do t’i bënin fondet një alternativë më atraktive investimi për publikun shqiptar?

Mendimi im personal, por edhe i bordit tonë austriak, është se krizat gjithmonë kanë qenë shans për të bërë diçka më të madhe. Ne, si fond i vetëm në Shqipëri, i cili investon në aksione të kompanive, patëm efekt pozitiv nga kjo krizë, pasi publiku shqiptar filloi të marrë informacion që ekziston një fond i tillë edhe në vend dhe se kanë një mundësi ose alternativë, me një investim të bërë në Lek nga një llogari bankare mund të marrin pjesë në zhvillimin e ekonomisë botërore.

Baza ligjore pati një ndryshim të madh kohët e fundit dhe tani mendoj se shteti shqiptar ka legjislacionin më të avancuar se sa është tregu në këtë moment. Kjo është pozitive, sepse lënë hapësirë për të rritur dhe për të shpalosur produkte të reja inovative financiare, që do të jenë një alternativë për publikun shqiptar.

Mendoj se ajo që mungon është njohuria dhe ndërgjegjësimi i publikut për këto alternativa investimesh. Si anëtar i grupit të përbashkët “Për hartimin e strategjisë për zhvillimin e tregjeve të kapitalit”, ngritur nga AMF dhe Ministria e Financave dhe Ekonomisë, kam bërë disa sugjerime, duke marrë si shembull praktikën e vendeve në rajon (ku edhe jam aktiv).

Disa nga pikat janë:

• Edukimi financiar i publikut – të gjithë aktorët e subjekteve të japin kontribut për edukimin financiar të publikut.
• Lehtësim fiskal, 0% tatim në fitim të investimeve afatgjata mbi 10 vjet të bëra në tregun e kapitaleve për një afat 2020 – 2022. Kjo stimulon investitorët dhe nxit investimet./Monitor/