“Të gjashtët kundër Turqisë” në teatrin e Sarajevës, pavarësisht kundërshtimit të Ankarasë

Një muaj pasi dështoi për herë të dytë të vihej në skenë në një teatër në Prizren, shfaqja teatrore “Të gjashtët kundër Turqisë” do të prezantohet para publikut në Sarajevë, pavarësisht kundërshtimit të Turqisë dhe një note proteste që ajo ka dërguar përmes kanaleve diplomatike në Bosnje Hercegovinës.

Shfaqja trajton historinë e gjashtë shtetasve turq që u dëbuan nga Kosova nën dyshimet se kishin lidhje me klerikun Fethullah Gulen, që akuzohej për organizim të puçit në Turqi në vitin 2016.

Publikut në Sarajevë kjo shfaqje do t’i prezantohet mbrëmjen e 14 prillit në Teatrin Kombëtar të Sarajevës, ndërsa kjo shfaqje vjen pasi në fillim të marsit u anulua në Prizren.

Jeton Neziraj, dramaturg nga Kosova dhe autori i veprës teatrore, tha se me këtë shfaqje në Sarajevë, “Teatri Kombëtar ka dëshmuar se Sarajeva është qytet i lirë”.

“Vetëm një teatër i lirë është dëshmi e një shoqërie të lirë. Që një shoqëri të mund të kultivojë dhe zhvillojë demokracinë, është e domosdoshme të kultivojë pluralizmin kulturor, si dhe idetë dhe qëndrimet e ndryshme”, tha Neziraj.

Teatri kundër ‘censurës ideologjike’

Nga Teatri Kombëtar në Sarajevë konfirmuan fundjavën që shkoi se përmes Ministrisë së Punëve të Jashtme të Bosnje e Hercegovinës, kanë pranuar një notë proteste nga Qmbasada e Turqisë për shkak të shfaqjes së planifikuar “Të gjashtët kundër Turqisë”.

Ministria e Jashtme e Bosnjes dhe Ambasada e Turqisë në Sarajevë nuk u janë përgjigjur pyetjeve të RFE lidhur me përmbajtjen e notës së protestës.

Drejtori Dino Mustafiç tha se Teatri Kombëtar në Sarajevë nuk njeh forma të censurës ideologjike dhe se artistët vendorë e mysafirë kanë të drejtë të shqyrtojnë në mënyrë kritike rrethanat shoqërore dhe kohën në të cilën jetojnë.

“Arti në shoqëritë e lira dhe demokratike, për vlerat e të cilave ne angazhohemi, nuk njeh kufizime tematike për lirinë e mendimit dhe të shprehjes. Për këto vlera jemi angazhuar në çdo kohë dhe rrethanë, dhe ato nuk mund të shfuqizohen përmes presioneve politike”, theksoi Mustafiç.

Në një deklaratë të mëhershme të Ambasadës turke, të cilën e transmetoi agjencia shtetërore e lajmeve, Anadolu, thuhej se është bërë një protestë formale ndaj Ministrisë së Jashtme të Bosnjës, me arsyetimin se shfaqja “promovon propagandën e një organizate terroriste”.

Më 2016, Turqia e ka shpallur organizatë terroriste Lëvizjen Hizmet (Shërbimi) të Gulenit. Kësaj lëvizjeje, Ankaraja i referohet me akronimin FETO, Organizata Terroriste Fethullaiste, dhe pas tentim grusht shtetit, që ndodhi po atë vit, Turqia nisi një fushatë ndërkombëtare kundër përkrahësve të lëvizjes.

Nihad Kreshevlakoviq, drejtor i Teatrit të Luftës në Sarajevë dhe punonjës i gjatë në fushën e kulturës, theksoi se përpjekjet për censurimin e veprave artistike janë tërësisht të papranueshme dhe në kundërshtim me vlerat themelore të një shoqërie të lirë.

“Në këtë kuptim, e mbështes vënien në skenë të shfaqjes, ashtu edhe të gjitha liritë artistike për të cilat njerëzit në këtë vend, ndër të tjera, janë luftuar”, tha ai për RFE.

Ai u shpreh se presionet ndaj institucioneve artistike nuk duhet të bëhen normë shoqërore, dhe se “përpjekjet për censurë janë krejtësisht jashtë frymës së ligjit”.

“Shpresoj që si shoqëri të çlirohemi nga këto lloj presionesh, sepse liritë artistike janë një nga treguesit e ndjeshmërisë së lirisë në shoqëri”, tha ai.

Kreshevlakoviq shton se arti duhet të ketë të drejtë të trajtojë të gjitha temat pa frikë nga sanksionet apo ndalimet.

Kundërshtimet ndaj shfaqjes në Bosnje nuk janë vetëm diplomatike

Shoqata të viktimave të luftës dhe të veteranëve, përfshirë Bashkimin e Ushtarëve të Çmobilizuar dhe organizata si “Lëvizja Nënat e Enklavave të Srebrenicës dhe Zhepës” dhe “Gratë e Podrinjës”, mbështetën kërkesën e Turqisë për anulimin e shfaqjes.

Në një deklaratë, këto organizata theksuan se Turqia ka dhënë mbështetje kyç për Bosnjën në institucionet ndërkombëtare, përfshirë mbështetjen për Rezolutën e OKB-së për Srebrenicën, si dhe përfshirjen e saj në Gjykatën Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë.

Gjithashtu, theksuan se Turqia ka mbështetur vazhdimisht sovranitetin e Bosnjës, çka e bën shfaqjen dhe mesazhet e saj të mundshme politike një çështje veçanërisht të ndjeshme.

Anulimi në Prizren

Shfaqja “Të gjashtë kundër Turqisë” është vënë në skenë nga Blerta Neziraj, fituese e shumë çmimeve, përfshirë atë për regjinë më të mirë në teatrin kosovar për vitin 2020.

Shfaqja në Sarajevë vjen pasi dy përpjekje për ta shfaqur në Prizren dështuan.

Jeton Neziraj tha se “kurrë nuk e ka kuptuar plotësisht zemërimin e Ambasadës turke” dhe se kjo e bën shfaqjen “edhe më të rëndësishme dhe dëshmon se ka prekur një nerv politik dhe shoqëror që ishte ‘fshehur nën qilim’”.

“Fakti që u zemëruan sapo e shpallëm titullin, ndoshta i shpjegon gjërat. Në mënyrë paradoksale, shfaqja jonë pikërisht e synon atë mënyrë ‘autoritative’ të të menduarit që hasim edhe jashtë teatrit”, tha ai.

Pas premierës në tetor të vitit të kaluar në Prishtinë, pasuan shfaqje në qytete të tjera të Kosovës dhe në Shqipëri.

Pastaj erdhi një ftesë për trupën teatrore nga Teatri i Qytetit në Prizren, por dy shfaqje u anuluan – e para në dhjetor 2024 dhe e dyta në mars të këtij viti.

Zyrtarisht, si arsye u dhanë çështje teknike dhe organizative. Fillimisht për shkak të mungesës së ngrohjes në sallën e teatrit, ndërsa herën e dytë, sepse nuk ishte përfshirë në repertor, për shkak të një aktiviteti të Komunës së Prizrenit të planifikuar për atë ditë.

Megjithatë, Neziraj pohon se ka pasur presion nga Turqia, përmes konsullatës në Prizren dhe Ambasadës në Prishtinë, që shfaqja të ndalohej, sepse është “kundër interesave të Turqisë dhe presidentit të saj, Recep Tayyip Erdogan”.

Pas anulimit të shfaqjes në Prizren, kryetari i komunës mohoi të kishte ndikuar në vendimin për anulim. As teatri “Bekim Fehmiu” në Prizren nuk konfirmoi nëse ka vepruar nën presion./RFE/