Teatri i padukshëm i Edi Ramës!

Nuk është Augusto Boal, nuk ka qenë kurrë as artist i mirëfillt, por kjo nuk do të thotë se nuk di ta përdor artin, si në vitin 1990, 1998, 2000, 2002 dhe së fundi 2018. Ky është Edi Rama, dje ministër i Kulturës, sot shef i ministres së Kulturës, aktualisht kryeministër i Shqipërisë.

Si pedagog rrebel u paraqit në turmën e të paknaqurëve nga regjimi komunist, dominoi me prezencën dhe sikur pa dashje doli në diskutimet për themelimin e një partie që nuk është komuniste, ku kundërshtoi liderin e kësaj lëvizje që për shumë vjet do të jetë kryetar i Partisë Demokraitke. Nuk krijoi parti siç mendohej, përkundër simpatisë që thonë se e kishte ndër studentë dhe pedagogë,  sepse Edi Rama nuk ishte asgjë më shumë se një komunist në shërbim, që më vonë do të rezultoj një ministër i komanduar i Kulturës që vjen nga emigracioni kur i kërkohet.

Bertolt Brecht, thekson Melchinger, e ka identifikuar mirë kohën se kur duhej të divorcohej me nihilizmin e rinisë së tij, për kohën e cila deri në në atë kohë nuk është se kishte ndonjë vlerë për të, ose të cilën së bashku me ekspresionizëm e sulmonte vetë. Deri në moshën 30 vjeç dhe zbulimin e Marxit ishte Brechti, pra intelektuali qytetar. (Siegfried Melchinger, “Historia e teatrit politik”, 1989, 475).

Kështu ndodhi edhe me Edi Ramën deri në moshën kur zbuloi Fatos Nanon. Harroi jetën prej refugjati, dhe siç thotë ish-kryeministri, nga një çun i palarë e me thonjë të paprerë, përfundoi në zyrën e ministrit të Kulturës. Dikush thotë fat, ka prej atye që thonë se është i biri i Kristaqit, por përveç kësaj ishte njeriu që i shërbeu partisë dhe këtë nuk e harroj për asnjë çast ashtu siç nuk harroi artin, ose më saktë përdorimin e tij.

”Arti është vetëm mjet për arritjen e një qëllimi. Mjet politik. Edhe pse jo vetëm në kuptimin dadaist”, thekson Erwin Piscator (“Teatri politik”, 1985, 15), dhe këtë e kuptoi shumë mirë kryetari i bashkisë së Tiranës, Edi Rama. Krijoi konflikt me aktorët e Teatrit Kombëtar në përpjekje për të ndërtuar një pallat sipër Teatrit, por zbrapset për shumë arsye, dhe njëra ndër më të qenësishmet ishte mungesa e pushtetit. Betejën e humbi por një gjë e kuptoi, përveç se si arrihen majat e pushtetit, se teatri shtypës nga një aparat shtetëror duhet të shndërrohet në një provë revolucioni.

Shembullin e teatrit të padukshëm, siç e mendoi Boal, e kapi Edi Rama me ardhjen në pushtet dhe e vuri, si në jetën teatrore ashtu edhe atë shqiptare. Pra, vjen një trupë në restorant, aktori porositë ushqimin të cilin më pas nuk ka se si e paguan dhe në këtë mënyrë fillon diskutimin për varfërinë, rrogën, çmimin e ushqimit etj. Përfshihen edhe ata që nuk e kanë idenë se fjala është për teatër të padukshëm, e të cilët mund të mendojnë dhe të flasin për veten e tyre. Në teatrin e padukshëm ritualet nuk lejohen, ka vetëm teatër, pa format e tij të vjetra, me çka energjia teatrore është e çliruar dhe efekti i saj zgjatë më shumë. Pra ky është teatri i Boalit dhe teatri të cilin e krijoi Edi Rama nga shteti i quajtur, Shqipëri.

Për Edi Ramën, pra bazuar në Boalin, ashtu si edhe parardhësit e tij marksist, gjithashtu e rëndësishme  ishte që gjithmonë të lëvizet nga individualja drejtë së përgjithshmes, nga fenomeni drejtë ligjshmërisë. Fal hierarkisë që funksionote në partinë pasardhëse të PPSH,  ai këtë e zbatoi me saktësi duke parandaluar  identifikimin individual dhe duke krijuar  mendim hibrid dhe të sajuar. Kjo e fundit u mundësua nga fara që kishte hedhur në politikë me krijimin e partisë G-99 nga Mjafti, një parti e vogël e cila ishte e etur për  krim të madh; Dhe i qëndruan besnik pavarësisht se meritat i adresojnë liderit 99-sh, Erjon Velisë i cili sipas projeksionit të këtyre guerilëve është edhe kryeministri i ardhshëm. Dhe jo vetëm kaq!

Teatri i Boalit është postkolonial dhe pedagogjik. Pedagogjik që do të thotë  se është intelektual, që aty mendohet dhe mësohet, siç vepron Edi Rama nga viti 2013, në çdo debat të cilin e sajon vetë duke e shndërruar në teatër të cilin do ta kishte zili edhe vetë Boali. Për ata që nuk dëgjojnë, Edi Rama ka përgjigje, por deri më sot duke përfshirë këtu pedagogët universitar dhe Akademinë e Shkencave, rezultoi që teatri i Ramës përveç se pedagogjik është kolonial.

Më vonë, “teatri legjislativ”i Boalit kombinon teatrin e të shtypurëve në format parlamentare të debatit, dhe kështu vepron në interes të demokracisë pjesëmarrëse interaktive. Derisa teatri i të shtyprëve nga shikues bënte aktor, ai legjislativ i Boalit e shndërron qytetarin në ligjvënës. Për ta thjeshtësuar: votuesit duhet të jenë pjesëmarrës aktiv të procesit demokratik, duhet të shprehin mendimin e tyre, përkatësisht të mbrojnë të drejtën e tyre. Në këtë aspekt Boali ishte shumë praktik në aspektin politik që në fakt i përgjigjej realitetit politik. Demokracinë e përmend edhe Ulrich Pfaendler kur flet për “mishërim teatral të procesit demokratik” (Marvin Carlson, Teoritë e teatrit, 1997, 210).

Dhe pikërisht këtë po bënë Edi Rama, madje shumë më mirë se sa që e kishte menduar Augusto Boali ose Bertolt Brechti (“Dialektika në teatër, 1979). Dhe kjo fal debatit të ashpër që kishte me aktorët në vitin 2002, kur i thuhej se teatri nuk ka të bëjë me politikë e kryetari i bashkisë së Tiranës në atë kohë, nuk shihte asgjë më shumë se sa një teatër të padukshëm. Aktorë që gërthisnin ama pranonin të uleshin në restorant, aty kur porositnin ushqim të cilin më pas nuk kishin se si ta paguanin dhe që aty fillonin diskutimin për varfërinë, rrogën, çmimin e ushqimit etj. Ky realitet, për fat të keq nuk ishte vetëm në teatër, ishte kudo, siç e konfirmoi kur erdhi edhe në krye të qeverisë.

Sërish gërthitje, teatër të padukshëm me regjisor Erjon Velinë dhe me aktorë që pranuan të ulen në restorant, aty ku porositnin ushqim të cilin më pas nuk kishin se si ta paguanin dhe që aty sërish filluan diskutimin për varfërinë, rrogën, çmimin e ushqimit etj pas asaj që aktorët e realizmit socialist e quajtën protestë.

Dhe pavarësisht  teorive të shumëta të Edi Ramës dhe sejmenëve të tij, teatri ishte dhe është objekt i politikës, ashtu siç ishte dhe është politika objekt i teatrit. Por në çdo epokë e edhe atë të Edi Ramës, shtrohet pyetja se sa i lirë ishte Teatri, dhe sa i lirë mund të jetë ai si femonem shoqërorë dhe publik.

Nga momenti që “çlirimtarët” shkelën në Shqipëri, teatri kurrë nuk ishte i lirë, dhe në momentin kur këmba e Edi Ramës shkeli në ministrinë e Kulturës, ai u shtyp ashtu siç u shtyp e gjithë Shqipëria, dhe çfarë duhet të presin aktorët e Teatrit Kombëtar kur ai vetë ministren e Kulturën e bënë për të qarë para 140 deputetëve dhe po aq kamerave, në  sy të opinionit publik.

Për fund, në histori, politika kuptohet si luftë për pushtet, për fuqi dhe formë të shfrytëzimit të saj. Teatri politik gjithmonë është kritik, por duhet shtrohet pyetja mbi relacionet e një kritike të këtij lloji, si dhe përfshirjen ose qartësinë e saj.

Për Edi Ramën politika është mjet për pushtimin e teatrit dhe gjithë Shqipërisë. Këtë është duke e relizuar dhe po e dëshmon së bashku me shpurrën e tij, shpurrë e cila dje shprehej kundër diktatorit dhe sot i rri në krah diktatorit.

Dramatizimi i teatrit politik është dramatizimi i tensionit aktual në mes të atyre që drejtojnë dhe atyre që drejtohen, thotë Siegfried Melchinger (“Historia e teatrit politik”, 1989, 11).