Teatri në kohën e kolerës!

“Në të gjitha kohërat, teatri u emancipua sa më shpejt që ishte e mundur, e liria ose guximi i tij kurrë nuk kanë qenë afatgjatë. Kjo ka tre kundërshtarë kryesorë që gjithmonë përpiqen ta thyejnë atë: policia, feja dhe shija e pastruar nga pikëpamjet e larta morale “.

Këtë e tha i madhi  Gete dhe fatkeqësisht vlenë edhe për Teatrin shqiptar. Në veçanti kjo mund të konstatohet gjatë këtyre ditëve kur artistët në përballjen me shtetin, kanë gjithnjë e më shumë kundërshtarë. Dhe, kur kthehemi pak në kohë, shohim se Teatrit shqiptar gjithmonë i ka munguar si liria ashtu edhe guximi por jo edhe ata që bënë përpjekje për ta thyer atë. Madje kemi rastin kur edhe me pak bojë të kuqe nëpër ministri, artistët i dhuruan besimin për ardhje në ministri, atij i  cili më në fund do të vinte dorë mbi teatër. Po, Edi Rama shumë shpejtë vuri, jo dorën, por fadromën, dhe këtu filloi edhe përçarja e parë në mes të teatrit dhe partisë, ministrit dhe aktorit.  Për fat të mirë, në këto ditë tensioni u ruajt një marrëdhënie në mes të teatrit dhe publikut,  e cila marrëdhënie  ishte krijuar ndër vite, e që kishte filluar të rikthehej edhe pse në dërrasat e kalbura të teatrit.

Në mungesë të pushtetit, teatri u ruajt dhe Edi Rama u largua nga këto dërrasa të kalbura,  duke dëshmuar me sjelljen e tij se largimi ishte i përkohshëm. Asnjë kacidhe për teatrin, vetëm urrejtje, përbuzje dhe kërcënim. Dhe në momentin kur u armatos me pushtet, filloi krekosja e Erjon Velisë, dhe vazhdimi i terrorit të Edi Ramës, aty ku e kishte lënë, te brekët e Violeta Manushit!

Me informacionin e cunguar, si për teatrin ashtu edhe publikun e tij, Edi Rama tashmë kryeministër iu fut një aventure që ndërlidhet shumë edhe me mënyrën e ardhjes në pushtet. Duke pasur parasysh elektoratin anemik shqiptar, të cilit ushujëzat komuniste nuk i kanë lënë gjë në vena, paraftyroi dominimin edhe në Teatër, aty ku kishte gëzuar një autoritet si djali i Kristaqit dhe pedagogu i ri i Akademisë, në momentin kur ishte katapultuar si Ministër i Kulturës!

Por marrëdhënia që sot ka Teatri me publikun, nuk është marrëdhënia që dikur  urdhërohej nga partia e Kristaqit, e aq më pak ajo e Edi Ramës. Kjo marrëdhënie vërtetë pësoi goditje me ardhjen  e komunistëve në pushtet, por ajo ka filluar të rikthehet dhe në vijimësi po shndërrohet siç ishte dikur, në dashuri. Dashuri të cilën Edi Rama nuk e kupton edhe pse dikur u konsiderua i dashur për Teatrin.

Sot Edi Rama përballjen e ka me një teatër të emancipuar, me marrëdhënie që sërish i ka krijuar me publikun. Këtë Edi Rama nuk e din sepse deri tek dera e kryeministrisë erdhi vetëm me fadromë dhe beton, paligjshmëri dhe mungesë emancipimi të shtetit shqiptar.

Elektorati nuk ja ka thënë deri më sot dhe ai qeveris me ta, por kjo gjë ndryshoi me Teatrin, aty ku përveç teatrit, Jo i tha edhe publiku i tij. E ku ta dinte i shkreti kur emancipimi i teatrit u bë shumë më shpejtë se sa ai i shtetit shqiptar. Dhe kjo ndodhi si me pavarësinë e shtetit shqiptar ashtu edhe rikthimin e  lirisë me rënien e komunizmit.

Fatkeqësisht pas ardhjes nga Parisi, ai kishte krjuar  bindjen se dishepulli i tij kishte mbaruar punë me “teatrin e Zogut dhe të Saliut”. Por realiteti nuk kishte shembur dot as Teatrin Kombëtar dhe as marrdhënien e tij me publikun.

Marrëdhënie kjo e cila ishte krijuar që nga hapat e parë të krijimit të këtij Teatri, me modelin e shteteve perëndimore, që teatrin e kishin pjesë të jetës me vite të tëra; Ndonëse Edi Rama dhe të ngjashmit janë në dijeni, se kur kjo marrëdhënie ishte ngjizur dhe filloi të bëhet pjesë e artit, kur kjo marrëdhënie u shndërrua në dashuri, kur cilësia e publikut ndryshoi dukshëm,  pasoi viti 0, dhe fillimi i krijimit të shtetit komunist. Atëherë kur filloi të flitet për “Teatrin Partizan 1941-1945” dhe anullohet drama “Vilhelm Tel” e Aleks Budës, kur kritikën e kuadrove të shkolluar në Londër, Romë e Paris e zëvendësuan çobanët e Zërit të Popullit!

Sot Edi Rama dhe të ngjashmit flasin për ditët e zhvillimit të teatrit gjatë kësaj periudhe por anashkalohet fakti se kishim vetëm aktorin, edhe ai nuk mund të vinte në skenë talentin e tij pa ekon e partisë. Po ku ishte publiku! Edhe atë e përzgjedhte partia dhe jo interesi i publikut. Traktoristit dhe minatorit të mirë nuk i lejohej të pushoj, por ai me detyrim dërgohej në shfaqje ndërkohë përqeshej jeta e begat artistike e periudhës së Zogut, dhe shkollimi cilësor që kishin bërë kuadrot e teatrit që nga krijimi i shtetit shqiptar deri në vitin 0. Këtë e dëshmon edhe trashëgimia e kësaj periudhe, ku teatri më shumë është marr me propagandë se sa me vënien në skenë të shfaqjeve cilësore që mund të buronin nga shumë qendra të shteteve të bllokut komunist, që kishin trashëgimi të lartë teatrore, dhe ofronin shkollim për studentët shqiptarë.

Po si do të ishte ndryshe, në një vend ku hahej me tollona dhe buzëqeshej, qahej dhe duartrokitej me urdhër të partisë. Ku teatri tha se është popullor dhe këtë popull sërish e zgjodhi partia. Pjesën fisnike, ajo që deri dje ishte aksioneri kryesor në krijimin e teatrit kombëtar shqiptar, e futi në burg, e ata që nuk i ngopte as me bukë i privilegjonte me një shfaqje teatri. Madje sot mburret edhe me zhvillimin e Teatrit të burgut!

Sot, në kohën e kolerës “Rilindje”, kur Edi Rama risjelli për herë të dytë vitin 0, ndoshta mund ta projektoj në trurin e tij Tiranën pa Teatër dhe ta demonstroj me forcën e ligjit, por nuk duhet harruar se paraardhësit e tij nuk arritën që me këtë forcë të bëjnë Teatër pa publik..

Sot, në kohën e kolerës “Rilindje”, Lali Eri edhe mund ti përçaj artistët me qokat e tij të rradhës, por nuk ka Fushë që mund ti garantoj tjetërsimin e një shoqërie të tërë, siç e lejoi Edi Rama ta hallakatë qendrën e qytetit.

Sot, në kohën e kolerës “Rilindje”, me rrëmujën që bëri Edi Rama rreth Teatrit, vërtetë arriti të shpërqëndroj vëmendjen nga problemet e ditës, dhe i hapi rrugë vetes drejtë arritjes së një marrëveshje për pranimin e refugjatëve që nuk i do BE, por një gjë harroi, vëmendja ikën dhe  kthehet, dhe Teatri do të ngelet aty, jo pse e vretë mendjen njeri se çfarë do të bëjë ai me godinat e ndërtuara, sepse të gjithë i dijnë bëmat e tij. Se çfarë bënë Edi Rama u pa me 11 Shtëpitë e rinisë në Tiranë. Të gjitha u dhanë për një grusht lekësh, dhe trualli i tyre shërbeu për ndërtimin e pallateve të mëdha nga ana e klientëve të tij.

Sot, në kohën e kolerës “Rilindje”, derisa te Garcia Marquez ishte Florentino , tashmë është e qartë se teatri nuk e ka Edin, sepse thjeshtë ishte një ministër fallco i cili siç u përzgjodh nga Nano në një vaki, i vakisë ngeli! U bë kryebashkiak i Metës, dhe i Metës ngeli! U bë kryeministër i krimit, dhe i krimit ngeli!

Sot, në kohën e kolerës “Rilindje”, derisa te Garcia Marquez ishte Dr.Urbini për fatin e mirë të Teatrit është publiku, ai cili para ardhjes së partizanëve ngriti dhe mbajti gjallë shpirtin e artistit dhe me ikjen e këtyre kriminelëve, e rikthej sërish atë shpirt. Shpirt të cilin kryeministri nuk e njehë, dhe e shpërfill. Po, nuk ka edhe  nga ta njohë, kur ai është i edukuar që shpirti i një artisti duhet ti shërbej partisë, ndryshe duhet të varet.