Thirrje për liri, trashëgimia e 17 qershorit 1953

70 vjet pas kryengritjes popullore në RDGJ, Ukraina po lufton për pavarësinë e saj. Në atë kohë, Evropa ishte në mes të Luftës së Ftohtë. Në vitin 2023, kjo është një luftë agresioni.

Cila është lidhja midis luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës dhe dështimit të kryengritjes popullore në Republikën Demokratike Gjermane (RDGJ) komuniste më 17 qershor 1953? Në kuptimin e ngushtë, nuk ka asnjë lidhje. Por nëse shikohet më gjerë, mund të identifikohen motive të ngjashme, pavarësisht nga të gjitha ndryshimet në rrethanat historike. Si në anën e agresorëve dhe pretendimeve të tyre imperialiste për pushtet, ashtu edhe në anën e popullit që lufton për liri dhe pavarësi.

Pas Luftës së Dytë Botërore, e cila përfundoi në vitin 1945, kishte – gjerësisht – dy kampe armike në shkallë globale: demokracitë kapitaliste dhe diktaturat komuniste. Në radhën e parë, superfuqitë amerikane dhe sovjetike. Së bashku me Britaninë e Madhe dhe Francën, ata kishin mundur Gjermaninë naziste.

Qendra e vjetër dhe e re e pushtetit: Moska

Pas suksesit ushtarak, aleanca e komoditetit të krijuar kundër Adolf Hitlerit u shpërbë përsëri. Bashkimi Sovjetik zgjeroi zonën e tij të pushtetit dhe ndikimit: pjesë të mëdha të Evropës u bënë komuniste. Midis tyre, Gjermania Lindore, RDGJ. Qendra e pushtetit të këtij të ashtuquajturi blloku lindor ishte në Moskë, kryeqyteti i atëhershëm sovjetik, sot kryeqyteti rus.

Pikërisht në këtë kohë u imponua termi luftë e ftohtë. Ishte një marrëdhënie pak a shumë e tensionuar mes superfuqive amerikane dhe sovjetike dhe vendeve që i mbështetën. Linja ndarëse politike dhe ideologjike në Evropë kalonte në mes të Gjermanisë dhe Berlinit të ndarë po ashtu.

Ekonomia e tregut në perëndim, ekonomia e planifikuar në lindje

Pikërisht këtu ishin veçanërisht të dukshme pasojat e duelit të zhvilluar me armë dhe kërcënime ushtarake: ndërkohë që Republika Federale, me ekonominë e saj të tregut të lirë, u rimëkëmb materialisht nga pasojat e luftës mjaft shpejt, ekonomia, planifikimi i drejtuar nga shteti në RDGJ rezultoi në mungesë të furnizimit, nga i cili shumë shpëtuan duke ikur në Perëndim.

Më 17 qershor 1953, situata u përshkallëzua: pas disa protestave të izoluara kundër keqmenaxhimit në rritje, zhgënjimi shpërtheu në të gjithë Gjermaninë Lindore. Rreth një milion njerëz morën pjesë në kryengritjen popullore, duke kërkuar zgjedhje të lira dhe ribashkim gjerman. Por britma e tyre për liri nuk u dëgjua.

Tanket sovjetike i dhanë fund ëndrrës së lirisë

Udhëheqësit e Moskës e shtypën kryengritjen popullore me tanket dhe ushtarët e tyre të vendosur në RDGJ. Më shumë se 100 njerëz humbën jetën në përleshjet në rrugë ose u dënuan me vdekje më pas. Shumë prej tyre kanë kaluar vite në burg.

Lëvizjet çlirimtare në Hungari (1956), Çekosllovaki (1968) dhe Poloni (1980) patën fate të ngjashme. Të gjitha përpjekjet për t’u çliruar nga zinxhirët e Moskës kanë dështuar. Vetëm falë politikës së reformatorit komunist të Moskës, Mihail Gorbaçov, banorët e vendeve të bllokut lindor rifituan guximin. Në Gjermani, Revolucioni Paqësor i vitit 1989 çoi në rënien e Murit të Berlinit dhe ribashkimin një vit më vonë.

Putini i mohon të drejtën Ukrainës për të ekzistuar

Bashkimi Sovjetik, i themeluar në vitin 1917, po ashtu po merrte fund. Ai u shpërbë në vitin 1991. Ndër 15 shtetet e pavarura që atëherë: Ukraina. Një vend të cilit lideri rus Vladimir Putin i mohon të drejtën për të ekzistuar dhe për këtë arsye ai e sulmoi më 24 shkurt 2022, duke shkelur të drejtën ndërkombëtare. Që në vitin 2014, qe aneksuar gadishulli i Krimesë i Ukrainës – kryesisht pa dhunë, por edhe në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare.

70 vjet më parë, më 17 qershor 1953, demokracitë perëndimore, të udhëhequra nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, hezituan të mbështesin kryengritjen popullore në RDGJ. Frika nga një Luftë e Tretë Botërore e luftuar me armë bërthamore ishte shumë e madhe. Një shqetësim që vazhdon të ndjekë shumë njerëz pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia.

Premtimi i lirisë: NATO dhe BE

Pavarësisht kësaj, shumë vende dhe Aleanca e Mbrojtjes së Atlantikut të Veriut (NATO) kanë vendosur të mbështesin Ukrainën, e cila po lufton për lirinë dhe pavarësinë e saj, ushtarakisht duke i dhënë asaj armë dhe politikisht duke i ofruar mundësinë për t’u bërë anëtare e Bashkimit Evropian. Të dyja janë një premtim për një të ardhme më të mirë, të cilën askush nuk mund ta garantojë.

Kur populli i RDGJ u ngrit më 17 qershor 1953 kundër qeverisë dhe në të njëjtën kohë kundër forcave okupuese sovjetike, Gjermania e lirë Perëndimore u mjaftua me mbështetje morale. Nga pikëpamja gjeopolitike, në atë kohë nuk kishte asnjë mundësi tjetër. Fuqia vendimmarrëse i përkiste Bashkimit Sovjetik dhe Shteteve të Bashkuara. Dueli mes kapitalizmit dhe komunizmit bazohej në të ashtuquajturin ekuilibër të forcave.

Dorëzimi i armatimeve dhe ndihma për refugjatët

Me këtë nënkuptohej një ngërç ushtarak, në të cilin asnjëra palë nuk kishte një perspektivë realiste për fitore. Opinionet ndryshojnë në vitin 2023, në vitin e dytë të luftës në Ukrainë. Thënë kështu, komuniteti i shteteve perëndimore këtë herë nuk ka hezituar të mbështesë Ukrainën në luftën e saj për liri kundër agresorit rus, duke e furnizuar atë me armë dhe duke mirëpritur refugjatët.

Megjithatë, kushtet nuk janë më të njëjta si kur Evropa ishte e ndarë politikisht dhe ekonomikisht midis Lindjes dhe Perëndimit. Diktaturat komuniste i përkasin së shkuarës. Ata u mposhtën në mënyrë paqësore nga njerëz liridashës, dekada pas kryengritjeve të shtypura popullore në RDGJ dhe vende të tjera.

Pa guxim, pa liri apo pavarësi

Pavarësisht dështimit të saj, kryengritja popullore e 17 qershorit 1953 zë një vend të veçantë në histori: atë të një modeli për të gjitha përpjekjet e mëvonshme për t’u bërë ose për të mbetur të lirë dhe të pavarur. Shtatëdhjetë vjet më vonë, Gjermania e ribashkuar kujton fundin tragjik, por mbi të gjitha guximin e njerëzve, përmes ngjarjeve dhe ekspozitave të shumta përkujtimore. Është krejt e natyrshme të bëhet lidhja me luftën për liri në Ukrainë./DW/