U lind para 120 vjetësh: Kurt Weill

Kompozitori i këngës Maickie Messer edhe sot mahnit me larminë e tij stilistike dhe është sërish shumë aktual. Festivali Kurt-Weill në Desau ka në fokus veprën e tij, që i kapërcen kufijtë.

“Secila vepër e tij ishte një model i ri, një formë e re, një zgjidhje e re”, shkruante kompozitori Virgil Thompson në nekrologjinë për Kurt Weill, i cili ndërroi jetë nga një infarkt kardiak në vitin 1950, pak pasi kishte mbushur 50 vjeç. Fjalët e Thompsonit flasin për dy cilësi të Kurt Weill-it, shumëllojshërinë stilistike dhe pasionin për inovativen. Kompozitori i „Opera për tre groshë” (Dreigroschenoper) shkroi forma të ndryshme, si kantata radiofonike, një oper me muzikë popullore, apo një oper shkollore – përveç veprave të tij të shumta në zhanre konvencionale, një koncert për violinë, këngë artistike, muzikë dhome dhe shumë të tjera.

Festivali i 28-të i Kurt-Weill në qytetin e tij të lindjes Desau ndjek gjurmët e kompozitorit dhe veprës së tij çuditërisht heterogjene nga data 28 shkurt deri me 15 mars, në 53 evente artistike. “Çfarë janë kufijtë?”, është motoja e këtij viti, që i referohet emigrimit të detyruar të Kurt Weill nga Gjermania në vitin 1933, por edhe veprës së tij, që nuk njeh kufij dhe u reziston shabloneve dhe kategorive.

Bir i një drejtuesi kori dhe kompozitor i operetash

Kurt Weill hyn tek ata artistë, të cilët gëzojnë një status shumë më të lartë në të gjithë botën, se sa në vendlindjen e tyre. I lindur në vitin 1900 si djali i një drejtuesi kori në një sinagogë në Desau, Kurt Weill e mëson artin e tij muzikor në Berlin tek kompozitori Ferruccio Busoni. Në vitet 1920-të Weill krijoi së bashku me poetin dhe shkrimtarin Bertolt Brecht kryevepra si „Opera për tre groshë” dhe “Ngjitja dhe rënia e qytetit Mahagonny”. Në vitin 1933 hebreu Weill emigron në Paris, dy vjet më vonë shkon në Nju Jork së bashku me të shoqen këngëtaren Lotte Lenya, dhe bëhet shtetas amerikan.

Më vonë emigranti refuzon të flasë “në gjuhën e keqbërësve”, madje as me gruan e tij nuk fliste më gjermanisht. Ai u bë kompozitori më i suksesshëm në Broadway-in e Nju Jorkut, nga pena e tij dolën opereta si “Street Scene”, “Lady in the Dark”, apo “One Touch of Venus”.

Weill ishte nga të paktët krijues të tingullit, meloditë e të cilit, si “Kënga e Mackie” apo “September song”, shumë njerëz i njohin pa ditur të thonë autorin.

E shiti shpirtin?

Kurt Weill e sakrifikoi kreativitetin e tij për shijen e publikut, duke u shitur te biznesi i teatrit amerikan, shkruante filozofi dhe muzikologu Theodor W. Adorno në vitin 1950 në një nekrologji për Weill. Një biograf i hershëm shprehej kështu: “Ai i ndryshonte stilet, më shpesh se ç’ndërronte vendet”, dhe nuk e mendonte aspak si kompliment.

Për Kurt Weill është debatuar gjatë dhe fort, pikërisht për shkak të suksesit të tij në atdheun e ri. Në kontinentin e vjetër Evropë, në vitet e para të pasluftës, impakt mbi stilin kishte muzika serioze avengardë, një stil që nuk kishte të bënte aspak me operetat.

Një rilindje për Kurt Weill
Ndryshe është tani 120 vjet pas lindjes dhe 70 vjet pas vdekjes së tij. “Unë besoj se Weill është në ngjitje”, i tha Deutsche Welle-s Jan Henric Bogen, Drejtori i festivalit Kurt-Weill në Desau, “Edhe veprat e tij amerikane po vihen gjithnjë e më shumë në skenë në Gjermani. Vepra si ‘Street Scene’ ‘Silbersee’ (liqeni i argjendtë) janë përsëri aktuale.” Shkaqet të bëjnë nganjëherë të mendosh, thotë Bogen, sepse “rrethanat në të cilat u krijuan veprat përsëriten. Ne shohim se nacionalizmi dhe populizmi po rishfaqen sërish dhe kjo është arsyeja përse ne tani mund të identifikohemi më fort me veprat e Kurt Weill.”

Historia nuk përsëritet vetë, thotë një fjalë popullore, por ajo rimon. Weill, i cili në veprat e tij të hershme në Gjermani përdorte swingun dhe ritmin e stileve të kërcimit amerikan, i mori këto eksperinca me vete në bagazh, për ta rigjetur veten më vonë në operetat në Brodway. “Ai iu përshtat rrethanave, por në kuptimin më të mirë të fjalës”, thotë Jan Henric Bogen, “duke i marrë impulset e reja artistike si burim frymëzimi. Kjo është veçoria, që e bën aq tërheqëse të merresh me të.”

Shkruar për të tashmen

Interesimi aktual për veprat e Kurt Weill të bën edhe më shumë përshtypje, po të kujtosh një fjali të tij: “Sa për mua, unë kompozoj për sot. Çfarë vjen pas, nuk më intereson aspak.”

Por ama pasardhësit interesohen për Kurt Weill-in. Festivali, që mban emrin e tij, u hap me një koncert të vërtetë të tipit Weill, ndër të tjerë me tenorin me famë botërore Rolando Villazón dhe me vepra të ndryshme nga koha e tij në Gjermani, Paris dhe Nju Jork. Ai do të mbyllet pas tri javëve me performancën e orkestrës Moka Efti, e cila luan në stilin e viteve të arta 1920-të, dhe që do të ofrojë sfondin musikor të serialit të suksesshëm televiziv “Babylon Berlin”. Në këto tri javë tema e kufijve dhe e kapërcimit të tyre do të ndriçohet në mënyra krejt të ndryshme: nga poetët afganë, tek opereta në gjuhën jydish, deri tek inskenimet e jashtëzakonshme të veprave klasike të Weill-Brecht “Opera për tre groshë” dhe “Mahagonny”.

Çfarë janë kufijtë?

 Popullariteti i vazhdueshëm i Kurt Weil kuptohet më mirë me ketë citat nga viti 1936: “Skena sot ka të drejtën të ekzistojë, vetëm nëse përpiqet të arrijë një nivel më të lartë të së vërtetës.” Kjo nxjerr në pah “klasiken” në veprën e Weill, në kuptimin më të mirë të fjalës, ashtu si dhe një citat tjetër i Weill: “Unë kurrë nuk e kam njohur dallimin mes muzikës “serioze” dhe asaj “të lehtë”. Ka vetëm muzikë të mirë dhe të keqe.”

Atdhetari amerikan i sapombërritur, që mbështeti atdheun e tij të ri në luftën kundër Gjermanisë, ka thënë një herë edhe fjalë, që nuk mund të ishin larg retorikës së qeverisë së atëhershme amerikane. “Ata që vijnë këtu në kërkim të lirisë, drejtësisë, mundësive të reja dhe dinjitetit njerëzor, gjëra që u mungojnë në vendin e tyre, janë amerikanë që përpara se të arrijnë këtu.”/DW/