Udhëzuesi i një detektivi mbi valën e ardhshme të mashtrimit të korporatave

Dinakëria është ciklike, ajo kryhet në kohë të mira dhe zbulohet në kohë të këqija, shkruan The Economist

Lajmet e këqija nuk kanë të sosur. Dhjetë muaj pasi tregu i aksioneve të Amerikës arriti kulmin, kompanitë e mëdha të teknologjisë kanë pësuar një tjetër disfatë.

Shpresat se Rezerva Federale mund të ndryshojë drejtim, janë shuar; normat e interesit pritet të rriten më shumë se sa mendohej më parë.

Tregu i bonove po përgatitet për recesion. A mund të përkeqësohen gjërat? Përgjigjja është po. Lulëzimi i bursave si ai që ndodhi në janar, zakonisht shoqërohet me mashtrime. Kohët e këqija që vijnë më pas, i zbulojnë ato.

“Ekziston një marrëdhënie e kundërt midis normave të interesit dhe pandershmërisë”, thotë Carson Block. Dhe ashtu është vërtet. Një dekadë me kosto shumë të ulëta huamarrjeje, i ka nxitur kompanitë të ngarkohen me borxhe të lira.

Dhe borxhi mund të fshehë shumë keqbërje. Këto keqbërje zbulohen kur kredia thahet. Kriza globale financiare e viteve 2007-‘09, nxori në shesh mashtrimin dhe neglizhencën në huadhënien hipotekore.

Rënia e bursës në fillim të viteve 2000, tregoi mashtrimet e kompanive online dot-com dhe mashtrimet financiare të Enron, WorldCom dhe Global Crossing. Britanikët me kujtesë më të mirë, mund të mbajnë mend skandalet e Polly Peck dhe Maxwell, në fund të viteve 1980.

Rënia e ardhshme duket se ka të ngjarë të zbulojë një valë të ngjashme mashtrimi të korporatave. Zbuluesit e mashtrimeve e pranojnë se është e vështirë ta dallosh paraprakisht se në çfarë fushe do të dalin në pah më tepër mashtrime.

Të gjithë kanë parashikimet e veta. Për shembull, nxitimi i kompanive për të përmbushur kërkesat e investimeve mjedisore, sociale dhe të qeverisjes, mund të fshehë akte të dyshimta. Në maj, policia gjermane bastisi zyrat e kompanisë DWS, një menaxher asetesh, për akuza të fryrjes së imazhit ekologjik të firmës, ose “greenwashing”.

Skemat e ndryshme qeveritare për të mbështetur bizneset gjatë pandemisë janë një tjetër fushë ku mund të ketë pasur shumë dredhi. Ato ishin parashikuar të përfundonin shpejt, kështu që kontrollet ishin të dobëta. Tashmë po shfaqen prova të mashtrimit.

Mëkatet e kontabilitetit

Mëkati më tipik që del në shesh nga recesioni, është mashtrimi në kontabilitet. Skandalet e mëdha zhvillohen tamam si drama tragjike: kur ndodh kthesa e ngjarjeve, ashtu si në drama, duket njëkohësisht befasuese dhe e pashmangshme.

Nuk ekziston një formulë e thjeshtë për të veçuar mashtruesit e shifrave nga të tjerët. Por fusha mund të ngushtohet duke kërkuar brenda “trekëndëshit të mashtrimit”: presioni financiar, mundësitë dhe racionalizimi.

Fillojmë me presionin. Ky mund të imponohet vetë. Siç shprehet edhe zoti Block, nëse arrini të shfaqeni në kopertinën e Business Genius Monthly, “personi në kopertinë bëhet identiteti juaj, si shefi i një firme të rëndësishme”.

Të krijohet vetë ideja se po fluturon lart dhe je i pandalshëm. Shpesh është rezultat i pritshmërive të jashtme, thotë Andi McNeal nga Shoqata e Shqyrtuesve të Certifikuar të Mashtrimit, një organ profesional prej 90,000 personash, me seli në Teksas.

Pritshmëritë që duhen përmbushur mund të jenë rregullatore: kujtoni si bankierët “u mbyllën sytë” vëzhguesve të tyre përpara krizës financiare; apo si Volkswagen mashtroi agjencitë mjedisore për ndotjen e makinave të tij, në skandalin “diesel-gate”. Për shefat e kompanive publike, sytë e jashtëm që duhen kënaqur, janë ato të menaxherëve të portofolit, analistëve dhe tregtarëve dhe mjeti që përdorin për t’i kënaqur ata, janë të ardhurat e kontabilitetit.

Tregu i aksioneve i përdor fitimet si një udhëzues i përafërt për të matur se sa mirë po ecën një firmë dhe me çfarë çmimi duhet të shiten aksionet e saj. “Mungesat” e fitimeve mund të ndëshkohen mizorisht.

Aksionet e Meta-s, pronarit të Facebook, humbën 25% të vlerës pas fitimeve zhgënjyese tremujore muajin e kaluar. Një pjesë e pagës së shefave të kompanive, është e lidhur me çmimet e aksioneve, duke krijuar nxitjen për të përmbushur parashikimet e fitimeve.

Presioni

Ka prova të dokumentuara mirë që tregojnë se shefat ndiejnë presion për të arritur fitimet e parashikuara. Pothuajse të 400 menaxherët e anketuar në mesin e viteve 2000 nga John Graham, Campbell Harvey dhe Shiva Rajgopal, një treshe akademikësh, rrëfyen për një preferencë të fortë për fitime të qëndrueshme.

Shumica pranuan se do të vononin shpenzime të mëdha për të përmbushur objektivin e fitimeve tremujore.

Më shumë se një e treta, thanë se do të rezervonin të ardhura këtë tremujor dhe jo në tjetrin, ose do t’i nxisnin klientët të blinin më shumë, më herët. Shpërblimet për fitimet e qëndrueshme janë rritur që atëherë. Investitorët u japin vlerësime të mira aksioneve të firmave me fitime të besueshme. Të tilla “stoqe cilësore” tashmë kanë rënë (shih grafikun). Disa shefa përdorin mashtrime për të shmangur rënien e mëtejshme.

Motivi për të bërë dredhi nuk mjafton. Rrethanat duhet të jenë gjithashtu të duhura (ose më mirë, të gabuara). Mundësia ndryshon sipas juridiksionit. Aty ku sundimi i ligjit është i dobët, hapësira për të falsifikuar llogaritë pa u ndëshkuar, është më e gjerë. Normalisht ka më shumë mashtrime me shifrat në tregjet në zhvillim, se sa në ato të pasura.

Disa shitës aksionesh, si zoti Block, shqyrtojnë firmat kineze të listuara jashtë vendit, llogaritë e të cilave janë të vështira për t’u verifikuar nga të huajt. Ishte një arritje e madhe për ta në vitin 2020, kur kompania Luckin Coffee, ra dakord që të paguante 180 milionë dollarë për akuzat e mashtrimit në kontabilitet, në Amerikë. India është një tjetër vend ku ndodhin shpesh skandale të tilla.

Mundësitë për dredhi

Në vendet e pasura, mundësitë për dredhi shfaqen në praktikat e kontabilitetit. Fitimet janë një koncept i rrëshqitshëm. Në një biznes të thjeshtë, si një stendë për shitjen e limonadës, fitimi është diferenca midis parave që vijnë nga shitjet dhe parave që dalin për të blerë limona. Bizneset më të mëdha duhet të fusin në llogari artikujt pa para në dorë, ose “akruale”, si shitjet që janë rezervuar, por nuk janë paguar ende.

Akrualet përfshijnë gjithashtu kosto që përfundimisht do të shterojnë paratë e gatshme, por që nuk e kanë bërë ende: konsumimi (zhvlerësimi) i aseteve, pagesat e pensioneve, borxhet e këqija etj. Akrualet mbështeten në një parashikim ose hamendësim më të mirë se si do të shkojnë gjërat. “Kontabiliteti është plot me vlerësime të tilla”, thotë Steve Cooper, ish-anëtar i Bordit të Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit.

Vlerësimet e akrualeve mund të ndryshojnë për arsye të justifikueshme. Amazon Web Services, divizioni i kompjuterit cloud të E-Emporium, tha në shkurt se do të zgjaste jetën e punës së serverëve të tij me një vit, duke ulur kështu kostot e amortizimit.

Kjo është krejtësisht legjitime. Askush nuk e di me siguri jetëgjatësinë e dobishme të aseteve fikse, si serverët (ose aeroplanët ose ndërtesat e zyrave). Megjithatë, disa firma më të paskrupullta, mund të caktojnë kohën e ndryshimeve të akrualeve në një mënyrë që do të rriste fitimet, duke sjellë të ardhura në të tashmen, ose duke shtyrë kostot në të ardhmen.

Përfundimisht, fitimet duhet të përputhen me fluksin e parave. Firmat që nuk gjenerojnë shumë para, kanë prirjen të grumbullojnë borxhe për ta fshehur këtë fakt. Detektivët e korporatave e dinë mirë këtë, prandaj mashtruesit bëjnë përpjekje të mëdha për të fshehur barrën e vërtetë të borxhit.

Një arsye tjetër, mjaft e fuqishme gjatë recesioneve, është shmangia e një uljeje të vlerësimit nga agjencitë e vlerësimit, gjë që do të rriste kostot e huamarrjes.

Elementi i tretë në trekëndëshin e mashtrimit është racionalizimi. Megjithëse, siç thekson zoti Block, disa mashtrues janë sociopatë që nuk ndiejnë nevojën për të justifikuar veten para askujt, mashtrimi ka më shumë gjasa të ndodhë nëse shefat vetë mendojnë se është i justifikueshëm moralisht.

“Të gjithë e bëjnë një gjë të tillë” është një shfajësim që përdoret shpesh për të manipuluar me shifrat e kontabilitetit. Disa mashtrues i thonë vetes se janë altruistë, duke e bërë këtë për të shpëtuar vendet e punës, ose investitorët. “Kjo është thjesht e përkohshme” është një tjetër shfajësim i zakonshëm, thotë zonja McNeal.

Shefat ekzekutivë

Mashtrimi me shifrat mund të shihet si i pranueshëm në një rënie, në rastet kur shefi beson sinqerisht se biznesi ka perspektivë të mirë afatgjatë. Kështu ndodhi me një kompani. Ishte një histori klasike, thotë shefi ekzekutiv që u caktua për të pastruar rrëmujën.

Biznesi ishte i mirë. Menaxhmenti besonte se kishte gjetur një recetë për sukses. Ata e përsëritën këtë formulë deri shumë kohë pasi ajo kishte pushuar së funksionuari. Presioni u rrit pas recesionit.

Kostot u ulën në një përpjekje për të mbajtur fitimet. Shkurtimet shërbyen vetëm për të dëmtuar biznesin. Në njëfarë mënyre, realiteti duhej shmangur. Kështu, kompania filloi të ndryshonte shifrat e kontabilitetit.

Sa raste të tilla do të dalin nga recesioni i ardhshëm, varet nga ashpërsia e tij. Është më e lehtë të ruash maskën e mashtrimit gjatë një rënieje të shkurtër. Në një periudhë të zgjatur, disa korporata mëkatare ka të ngjarë të çmaskohen. Më pak fajtoret janë firmat që janë drejtuar me synimin për të përmbushur qëllimet e kontabilitetit, por duke shkaktuar dëm afatgjatë në biznes.

Ky grup përfshin firma aq të fiksuara pas menaxhimit të fitimeve, saqë kanë kursyer në investime në kapacitet, produkte apo marka të reja, dhe firma që kanë qenë aq të përqendruara për të menaxhuar kostot, saqë kanë shkatërruar marrëdhëniet e vlefshme me furnitorët ose punonjësit.

Një firmë që u kushton shumë vëmendje matjeve kontabël të suksesit, nuk po kryen mashtrim. Por një fokus i tillë mund të jetë një fillim për praktika më të dyshimta. Disa firma që kanë përjetuar sukses dhe humbasin papritur para, mund të vendosin të manipulojnë shifrat, me shpresën se do të rikthehen kohët e mira.

Humbja e të ardhurave është shkaktari më i mundshëm për mashtrim të këtij lloji.

Rrethanat e veçanta të ekonomisë pas pandemisë, tani kanë krijuar shkaqe të tjera, si inventarët e tepërt ose problemet me dështimin e furnitorëve. Çmimet e aksioneve të Walmart dhe Target ranë ndjeshëm në maj, pasi dy shitësit me pakicë zbuluan se kishin vlerësuar gabim kërkesën për disa mallra. Firmat më pak të ndershme mund të mbulojnë gabime të këtij lloji, në vend që t’i pranojnë ato.

Ka edhe firma pa biznes të vërtetë, ose shumë të pakët. Wirecard, një kompani gjermane shumë e njohur financiare-teknologjike që falimentoi në vitin 2020, hyn në këtë kategori. Po kështu edhe Nikola, një firmë startup me plane për të prodhuar kamionë me bateri, themeluesi i së cilës, Trevor Milton, u shpall fajtor muajin e kaluar nga një gjykatë federale në Nju Jork, për mashtrim të investitorëve.

Në dritën e recesionit, gjithnjë e më shumë shembuj të tillë do të dalin në pah. Një shumë e madhe e kapitalit sipërmarrës, është derdhur në ndërmarrje të pavëna në provë, vitet e fundit. Vlerësimet që u janë caktuar në vitet e lulëzimit, tashmë duken si fantazi; shumë prej modeleve të tyre të biznesit do të rezultojnë të fryra.

Mbështetësit e tyre të fondeve të kapitalit sipërmarrës mund të përpiqen të fshehin rreziqe të tilla. Tarifat e tyre bazohen në vlerën e firmave të portofolit, kapitali i të cilave nuk tregtohet shpesh. Kjo u jep menaxherëve të fondit të kapitalit sipërmarrës, diskrecion të gjerë mbi vlerën (ose “shenjat”) që ata vendosin mbi firmat. E njëjta gjë vlen edhe për kapitalin privat.

Si firmat e kapitalit sipërmarrës, ashtu edhe firmat me kapital privat, të cilat përqendrohen në bizneset e pjekura, janë jashtëzakonisht të ngadalta në regjistrimin e këtyre vlerave në kohë të këqija.

Kur një fond maturohet, sponsori i tij zakonisht duhet të shesë kompanitë, dhe në këtë pikë, vlera e tregut duhet të jetë e qartë. Por këto kohë, shumë “dalje” të aseteve private janë shitje ndaj fondeve të tjera private, duke përfshirë disa të drejtuara nga i njëjti menaxher i aseteve. Marrëveshje të tilla i hapin rrugë abuzimeve.

Vitet 2010, me një rritje të ngadaltë dhe norma të ulëta interesi, ishin një klimë e favorshme për përhapjen e mashtrimit. Presioni financiar, mundësitë dhe racionalizimi, pa dyshim që janë harmonizuar në të paktën disa raste. A e bëjnë të gjithë këtë mashtrim? Ndoshta. Por edhe rritja e fitimeve që duket e pranueshme në një kohë lulëzimi, do të gjykohet ashpër në një kohë rënieje./Përgatit: Monitor/