Varre pa njerëz

nga Mejreme Tahirukaj

Në Kosovë po shënohet Dita Kombëtare e personave të pagjetur, ndërkohë që ende nuk është zbardhur fati i mbi 1600 personave, të cilët ishin zhdukur gjatë luftës në Kosovë.

Ndërkaq, në fshatin Krushë e Vogël, 61 varre janë ende të hapura duke pritur kthimin e eshtrave të personave të vrarë dhe pastaj të zhdukur.

“A po e donë Albionin? I thashë po, po e du. Më tha: Shko, në fund të liqenit Peruçac e ke”, tregon Nesrete Kumnova!

Rrëfimi i Nesrete Kumnoves nga Gjakova është i njohur. Nesretja tash e 24 vjet nuk di gjë për fatin e djalit të saj, Albionit. Ajo jeton me kujtimin e djalit të saj, fotografive të varura në mur dhe rrobave të tij, të ekspozuara në dhomën e gjumit të Albionit, të shndërruar tashmë në muze. Duken gjësendet e djalit të saj, që i ruan me një kujtim të veçantë, Nesretja nga shtëpia e saj, rrëfen momentet kur Albionin së bashku me pesë persona të tjerë, forcat serbe e kishin rrëmbyer nga shtëpia.

“Hynë policia serbe në shtëpinë tonë me 31 mars, u rrëmbyen gjashtë meshkuj. Biri im i hasretit, Albioni, dhëndëri Gëzim Deva dhe katër fqinjë që ishin strehuar te ne”, tha ajo.

Nesretja, çdo ditë bie e çohet me kujtimin për djalin e saj, Albionin. Takimet në ëndrra, bëjnë që ajo ditën e nesërme ta kalojë kohën me shikim kah oborri, duke pritur se mos po hapet dera dhe po hyn Albioni. Ndërkohë, kalimi i viteve e ka rënduar edhe më tepër barrën e rëndë të jetës edhe mbi supet e babait të Albionit, Muharremit. Vuajtjet e dy prindërve edhe më shumë i rëndon pritja për 24 vjet.

Përderisa eshtrat e pesë personave të tjerë që ishin rrëmbyer së bashku me Albionin, janë rivarrosur, për fatin e Albionit nuk dihet ende asgjë.

“Edhe më e vështirë për ne bëhet se shumica e personave të zhdukur janë gjetur, sidomos të Komunës së Gjakovës. Janë gjetur edhe ata që ishin rrëmbyer me Albionin, por për birin tonë ende nuk dimë asgjë. Mendoj që kjo është neglizhenca e qeverive të deritashme por edhe e faktorit ndërkombëtar”, shprehet ajo.

Masakra në Krushë të Vogël pretendohet të jetë një nga vrasjet më masive që ka ndodhur gjatë luftës së vitit 1999 në Kosovë. Për vetëm dy ditë, pra më 25 dhe 26 mars të atij viti, u vranë, u masakruan dhe u zhdukën pa gjurmë 113 banorë nga ky fshat. Agron Liman nga ky fshat, thotë se masakra në Krushë të Vogël, është vrasje e një fshati me përmasat më të madha të tragjedisë kombëtare. Agroni thotë se këta persona janë privuar nga e drejta për të jetuar dhe e drejta për të pasur një varr.

“Kjo masë prej 113 personave të cilët u privuan nga e drejta për të jetuar, u privuan edhe nga e drejta për një varrë e kjo është ankth për familjarët”, tha ai.

Në mesin e 113 burrave të vrarë në këtë fshat, Agroni ka edhe katër anëtarë të familjes. Ai thotë se vetëm vëllai i tij është identifikuar, ndërsa babai, xhaxhai dhe kushëriri ende janë të zhdukur. Sipas tij, për identifikimin e tyre, shpresat sa vijnë e zbehen.

Ndërsa, në librin e tij me dëshmi “Fshati i vrarë”, Agroni ka publikuar edhe emrat e serbëve që dyshohet se kanë marrë pjesë në vrasjen, masakrimin dhe djegien e banorëve të Krushës së Vogël.

“Kjo masakër është kryer nga serbet lokalë të ndihmuar nga ushtria dhe policia serbe. Serbet lokalë shumicën e këtyre njerëzve i kanë zhvendosur nga vendi ku është kryer masakra, i kanë hedhur në lumin Drin i Bardhë. Unë kam katër anëtarë të familjes, vetëm vëllai është identifikuar, kurse baba, axha dhe djali i axhës ende janë të zhdukur. E, për t`i gjetur eshtrat e tyre, shpresat veç sa vijnë e zbehen çdo ditë”, shprehet ai.

Në masakrën e Kralanit, forcat serbe e rrëmbyen e më pas zhdukën me dhunë edhe të riun Vehbi Halilaj nga Llapqeva e Komunës së Malishevës. Nëna Fetije Halilaj, tash e 24 vjet është në kërkim të një varri për djalin e saj. “Po ta ketë një varr që t`ia dërgoj një lule, do t`më largohej gjysma e mërzisë”, thotë nënë Fetija.

“T`ia kisha gjet bile një shenjë, një varr, që t`ia kisha çu një lule, m`u kish dokë sikur me pasë të gjallë. Që 24 vjet jam në pritje dhe s`po e kam një varr për të që ta qaj. Nuk e di as eshtrat kah ia kanë tretë”, thotë Fetija.      

Mungesën e drejtësisë, familjarët e shohin si mungesë të vullnetit dhe mos gatishmërisë së faktorit ndërkombëtar por edhe atij vendor, për arrestimin e personave të akuzuar për krime lufte. Ndërsa, punën e institucioneve ndërkombëtare dhe pranimin e fajësisë për krimet e bëra në Kosovë nga ana e Serbisë, i kritikon edhe kryetari i Shoqatës “Zëri i Prindërve”, Bajram Çerkini. Madje, ai thotë se nuk pret që çështja e personave të zhdukur gjatë luftës në Kosovë të zgjidhet bazuar në marrëveshjen e Ohrit.

“A thua pres unë të zbatohen vendimet e Ohrit, ose në Bruksel, të cilat edhe më shumë i kanë përzier gjërat, të cilat edhe ashtu nuk janë të qarta për personat e pagjetur! Nuk pres asnjë hap! Edhe 1617 persona të pagjetur janë. Mjerisht thuhet që është arritur një marrëveshje që do të bëhet një hap përpara rreth çështjes së personave të pagjetur, por unë them që bëhen dy hapa mbrapa dhe një hap përpara”, thotë Çerkini. 

Aktivistja e njohur serbe për të drejtat e njeriut, Natasha Kandiç, njëherësh themeluese e Fondit për të Drejtën Humanitare, ka vërejtje te komisionet qeveritare për personat e zhdukur në Kosovë dhe Serbi.

“Komisionet të cilat janë si në Serbi, ashtu edhe në Kosovë, nuk janë komisione ekspertësh, të cilët mund të zbardhin fatin e personave të pagjetur në një mënyrë efektive. Është shumë e rëndësishme që të mblidhen të gjitha të dhënat, që përfshijnë jo vetëm për personat e pagjetur, por edhe për personat e rrëmbyer dhe të burgosur, dhe pastaj të publikohen këto të dhëna që i posedon edhe pala kosovare, por edhe ajo serbe”, është shprehur ajo.

Serbia ka kryer rreth 400 masakra në Kosovë kundër civilëve shqiptarë, ka vrarë rreth 1 mijë e 300 fëmijë dhe aparati shtetëror i tyre ka dhunuar rreth 20 mijë gra. Pas vrasjes dhe masakrimit, për t`i humbur gjurmët e krimit, të vrarët janë nxjerrë nga varrezat, duke i shpërndarë në lokacione të ndryshme në Kosovë dhe Serbi. Ndërkohë, të zhdukur me dhunë nga forcat serbe janë edhe 1617 persona, për fatin e të cilëve nuk dihet ende asgjë./Radio Kosova/