Pasojat e pandemisë, Kosova humb rreth 6 milionë euro në ditë

Kosova do të humb deri në 500 milionë euro si pasojë e pandemisë me COVID-19, tha sot ministri i Ekonomisë në detyrë i Kosovës, Besnik Bislimi, në një intervistë për RFE. Pakoja për rimëkëmbjen e ekonomisë, sipas tij, pasi të kalojë pandemia do të jetë rreth 1 miliard euro e cila do të jetë e shpërndarë në disa fusha.

Problemi më i madh për qeverinë, thotë Besnik Bislimi, do të jetë marrja e mbështetjes nga parlamenti duke marr parasysh krizën politike që ka hyrë vendi që nga koha e mocionit për shkarkimin e qeverisë. Sipas Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar buxheti i Kosovës do të ketë 200 milionë euro më pak këtë vit si pasojë e pandemisë.

Zoti Bislimi, sa janë dëmet ekonomike të shkaktuara nga pandemia COVID-19?

Dëmet ekonomike në tërësi ende nuk dihen pasi pandemia nuk ka përfunduar. Por, ajo që dihet deri më tani është se përafërsisht në baza ditore pandemia shtetit të Kosovës i ka kushtuar rreth 6 milionë euro.

Nëse këto shumëzohen më 50 ditë deri tash që kemi pasur pandemi, i bie që në total kemi humbur në prodhim rreth 300 milionë euro. Të shtojmë këtu edhe ato që mund të humbën edhe gjatë muajit maj, derisa ekonomia plotësisht të kthehet në kapacitete të plota, i bie që në tërësi mund të humb 450 – 500 milionë euro. Në rast se pastaj ecim më ritën normal pjesën tjetër të vitit.

Sa është e lartë kjo shifër për buxhetin e Kosovës, kur kemi parasysh se buxheti kap vlerën mbi 2.3 miliardë euro?

Buxheti i Kosovës nuk ndikohet proporcinalisht më dëmet në ekonomi për arsye se 2/3 e buxhetit i grumbullojmë për mes tregtisë ndërkombëtare. Tregtia ndërkombëtare nuk ka ngec më të njëjtin ritëm sikurse edhe ekonomia vendore. Ne deri më tani, për 50 ditë i kemi 32 milionë euro ulje në raport më vitin e kaluar nga të hyrat doganore që nënkupton se është përmasa më e vogël.

Ndërkaq, në tatimet e brendshme apo të hyrat nga qarkullimi i brendshëm nuk dihen për arsye se kemi bërë shtyerjen e pagesës se disa obligimeve deri në fund të muajit qershor. Kështu që është herët të dihet se sa ka më qenë ndikimi tek të hyrat e brendshme tatimore.

Ka filluar shpërndarja e mjeteve për punëtorët nga pakoja emergjente fiskale

Bizneset thonë se kanë pësuar humbje të mëdha nga masat e marra për parandalimin e pandemisë. Sa është e mjaftueshme pakoja emergjente fiskale dhe a keni mjete për zbatim?

Pakoja është emergjente, rrjedhimisht nuk mund të përmbyllë dhe nuk ka për synim përmbushjen e dëmeve që i shkaktohen ekonomisë. Pakoja emergjente vetëm garanton kalimin sa më të lehtë të kësaj faze. Mirëpo, as nuk kemi pretenduar se mbulojmë të gjitha humbjet dhe as nuk mundemi. Humbjet duhet të ndahen brenda të te gjithë akterëve në ekonomi.

Ndërsa, pjesa më e madhe e ndihmës që i shkon komunitetit të biznesit arrihet përmes pakos së rimëkëmbjes ekonomike me dizajnimin e së cilës do të fillojë gjatë kësaj jave. Mirëpo kjo pako nuk mund të implementohet para se tërësisht të kalojnë masat kufizuese të qeverisë, për arsye se bizneset në këtë fazë as nuk tentojnë të marrin kredi.

Tash a kemi mjete të mjaftueshme, sigurisht që do të jetë më e lehtë, sikurse Kuvendi i Kosovës të na kishte dalë në ndihmë dhe mos të ishte bërë opozitar i vendit. Por megjithatë, ne jemi duke akomoduar gjithë pakon brenda buxhetit ekzistues e pastaj buxhetin e rishikojmë në muajin qershor apo korrik. Pakoja ka filluar të zbatohet, disa pika, për shembull pagesa e ndihmave sociale, pagesa e pensioneve, shtesat e punëtorëve që kanë qenë të rrezikuar janë realizuar.

Ndërkaq, po ashtu javën e kaluar ka filluar edhe ekzekutimi i pakos që i mbulon punëtorët, janë ekzekutuar rreth 15 mijë pagesa, pjesa tjetër është ekzekutuar të hënën dhe një numër tjetër ditën e martë.

Ka pas disa probleme, sepse është zbuluar se disa biznese kanë aplikuar por nuk është dashtë të jenë pjesë e pakos, çoftë se janë ndërmarrje publike, çoftë se janë ndërmarrje që kanë operuar më sukses gjatë kësaj faze.

Për shembull ka kompani që merret tregti më pakicë, i ka gjithsej 1100 punëtorë dhe i ka futur në listë të gjithë punëtorët edhe pse ne e dimë se pjesa më e madhe e këtij biznesi ka operuar pa problem.

Pako për rimëkëmbjen ekonomike, rreth një miliard euro

Zoti Bislimi, përmendet se gjatë kësaj jave do fillojë dizajnimi i pakos për rimëkëmbjen ekonomike, sa mund të jetë vlera, dhe në çfarë formash do ndihmohen bizneset?

Takimi i parë është paraparë të mbahet ditën e mërkurë. Është krijuar një ekip ku ka përfaqësues të Ministrisë së Financave, Zyrës se Kryeministrit, Ministrisë se Bujqësisë, Bankës Qendrore të Kosovës, Fondit Kosovarë për Garantimin e Kredive, asociacioneve të bizneseve dhe ekspertëve të pavarur.

Ky grup pastaj do të dizajnojë elementet e pakos. Ajo që dimë deri më tani është se pakoja do ta ketë vëllimin e tërësishëm të mundësive mbi një miliard euro. Mirëpo, faktikisht injeksioni është shumë i vogël, por pjesa tjetër vjen nga sistemi bankar.

Por, ne garantojmë kreditë, marrim përsipër normën e interesit. E di që do të ketë lehtësira më të mëdha për ato biznese ku pronar i biznesit është grua, pra duam që në këtë fazë ta shfrytëzojmë edhe si mundësi për fuqizimin e gruas.

Do të ketë masa ndihmë për bizneset e reja, bujqësi, eksportues. Ndihmë do të ketë edhe për amvisëri, sepse na duhet edhe fuqia blerëse, se nuk ka logjikë që të mbështesim vetëm prodhimin në qoftë se në të njëjtën kohë nuk mbështesim edhe fuqinë blerëse.

Prandaj një pjesë e madhe e amvisërive që kanë nevojë për para të gatshme, mund të marrin kredi për dy vite, më një normë të interesit zero ose shumë të ulët.

Do të thotë, pako për rimëkëmbjen ekonomike do ketë vlerën rreth një miliard euro, gati sa dyfishi i asaj që kanë kërkuar komuniteti i biznesit për sanimin e dëmeve?

Komuniteti i biznesit ka thënë se më gjithë intervenimin mund të jetë 600 milion euro duke përfshirë edhe pakon fillestare, ndërkaq vëllimi i përgjithshëm i injeksionit në ekonomi e kalon mbi një miliard euro, ndërsa nëse futen edhe eksportet atëherë do të jetë më e lartë.

Injeksioni është një miliard euro, mirëpo nevoja për një programim nga shteti është më pak se 300 milion euro, për arsye se pjesa tjetër mbulohet nga sistemi bankar. Ne kemi aplikuar për kredi në disa institucione ne Bankën Botërore, në Fondin Monetar Ndërkombëtar, kemi marrë 50 milionë euro letra më vlerë, i kemi shitur Trustit Pensional të Kosovës, kemi marrë nga Bashkimi Evropian mbi 100 milionë euro, nga Banka Zhvillimore dhe këto mjete do të shkojnë kryekëput për mbulimin e nevojave të Pakos se rimëkëmbjes dhe në të njëjtën kohë në parashohim një mbulesë të shpenzimeve për mallëra dhe shërbime në masën e 50 milionë eurove.

Dhe njëkohësisht rreth 100 milionë euro nga projektet kapitale dhe të gjitha këto pastaj mjaftojnë për ndërtimin e pakos së rimëkëmbjes ekonomike. Krejt çka na duhet është një parlament funksional që nuk bllokon qeverinë, por ndihmon qeverinë për të ndihmuar bizneset.

Sa vlerësoni se do jetë e vështirë rimëkëmbja në rrafshin ekonomik?

Asnjë rimëkëmbje nuk është e lehtë, por Kosova në këto pika përfiton pak a shumë nga statusi i integruar në ekonominë evropiane dhe i izoluar. Dhe nga fakti që sektori i shërbimeve, siç janë turizmi nuk janë një e hyrë e konsiderueshme e ekonomisë.

Po ashtu duhet pasur parasysh se një sektor i madh që është bllokuar në këtë fazë, është i madh nga numri i të punësuarve,mirëpo nuk është i madh për nga kontributi në ekonominë e vendit. Ky është sektori për restorantet dhe turizmi.

Këta sektorë nuk janë formalizuar në masën e mjaftueshme, rrjedhimisht edhe pse kanë gjashtë për qind të te punësuarve, ata kontribuojnë me vetëm 1.5 deri në 1.8 për qind në të ardhurat e përgjithshme të ekonomisë kombëtare. Kështu përmasat e dëmtimit në ekonominë e Kosovës janë dukshëm më të vogla se në vendet tjera, rrjedhimisht potenciali për t’u ripërtëri më shpejtë është më prezentë në Kosovë se sa në vendet e rajonit dhe të tjera.

Marrë parasysh situatën aktuale, sa mendoni se do jenë humbjet e buxhetit për këtë vit?

Parashikimet e Bankës Botërore dhe Fondit Monetar që do të ketë ulje në të hyra në mbi 200 milion euro. Por, unë jam shumë optimist se nuk do të kalojë mbi 120- 130 milion euro në të hyrat e buxhetit. Pastaj diferenca tjetër krijohet për mes rritjes se shpenzimeve që janë pjesë e pakos emergjente dhe pakos se rimëkëmbjes ekonomike.

Nuk ka ulje të papunësisë, por rritje të punësimit

Dhe në fund zoti Bislimi, keni ndonjë numër për rritjen e papunësisë në Kosovë, a dini sa është përqindja?

Statistikat nuk janë ende të përditësuara. Mirëpo, nisur nga mënyra se si është dizajnuar pako për momentin nuk kemi rritje të shkallës se papunësisë, por kemi rritje të punësimit. Për arsye se bizneseve, kur i kemi thënë që mos t’i largojnë punëtorët nga puna dhe kemi motivuar të bëjnë këtë, për arsye se kur e mban një punëtor ai merr 170 euro, kurse nëse e largon punëtorin, punëtori merr 130 euro.

Do të thotë, ka arsyetime se punëtorët të mbesin në marrëdhënie pune. Ndërkohë,që janë paraqitur edhe 8000 të tjerë që janë pajisur më kontrata pune. Që do të thotë zyrtarisht kemi rritje të punësimit dhe nuk kemi rritje të papunësisë.