Aventurë fiskale

Rritja e fortë e pagave të administratës publike, e përqendruar në dy vjet, në një kohë që në dhjetë vjet nuk ka pasur as indeksim, do të zhbalancojë disa tregues të rëndësishëm, të tillë si inflacioni, rritja e barrës fiskale dhe reduktimi i shërbimeve publike, thotë Sherefedin Shehu, ish-zv.ministër i Financave, tani një konsulent i pavarur.

Ai shton se rritja e pagave në nivelet e deklaruara, e pashoqëruar me burimet e financimit, përbën një aventurë fiskale.

A ka qeveria burime të mjaftueshme të ardhurash që të aplikojë rritje pagash për administratën publike, në një mesatare 950 euro në dy vitet në vijim, pa rritur borxhin dhe barrën fiskale për shtresat e tjera të popullsisë? 

Buxheti 2023 është miratuar tre muaj më parë dhe rritja e pagave nuk u prezantua dhe debatua gjatë dëgjimeve dhe diskutimeve për shqyrtimin dhe miratimin e tij.

Në buxhetin 2023, gjithashtu nuk është miratuar asnjë fond i drejtpërdrejtë apo si kontigjencë për rritjen e pagave.

Rrjedhimisht, rritja e deklaruar e pagave bazohet vetëm në konsiderata politike dhe jofiskale. Ajo ofrohet nga një Kryeministër, i cili ka qeverisur prej 10 vjetësh dhe gjatë kësaj periudhe nuk ka bërë asnjë rritje pagash dhe madje as indeksim të rregullt të pagave për kompensimin e efekteve të inflacionit.

E vërteta është se rritja e pagave është premtuar prej 10 vitesh dhe asnjëherë nuk është realizuar.

Edhe Buxheti 2023 dhe ai afatmesëm 2023-2025 nuk parashikojnë fonde që e mundësojnë rritjen e deklaruar.

Fondet për politika të reja pagash në Buxhetin 2023 përbëjnë 3-5% të totalit të buxhetit vjetor të pagave, që të përkthyera në rritje pagash mujore individuale nuk garantojnë as indeksimin për efektet e inflacionit.

Këto fakte tregojnë, edhe një herë, se deklarimi për rritje të pagave është i motivuar politikisht dhe lidhet me faktin se jemi në prag të zgjedhjeve vendore.

Përveç mungesës së fondeve të buxhetura për rritjen e pagave, edhe performanca e të ardhurave buxhetore tregon se viti mund të mbyllet me deficite të të ardhurave të miratuara në buxhet.

Realizimi i të ardhurave nga tatimet kryesore si Tatimi mbi Vlerën e Shtuar, tatimi mbi fitimin dhe akciza për dymujorin e parë është përkatësisht 14%, 10% dhe 14% kundrejt nivelit vjetor kur ai duhet të jetë 15 – 16%.

Pra kjo deklaratë për rritje pagash bëhet pa pasur burime të buxhetuara apo të krijuara në procesin e zbatimit të buxhetit. Kështu rritja e pagave në nivelet e deklaruara, e pashoqëruar me burimet e financimit, përbën një aventurë fiskale.

Analiza e mësipërme tregon se, nëse kjo rritje e pagave do të realizohet, atëherë i vetmi burim i financimit të saj është rritja e borxhit publik.

Rritja e borxhit publik në kushtet kur niveli i tij është shumë i lartë dhe kostot e tij janë në zgjerim në këto dy vitet e fundit krijon rreziqe të reja fiskale.

Me këtë rritje pagash do të shkurtohen programe të tjera më të rëndësishme buxhetore përtej përfitimeve të administratës publike, si dhe do të shtohen ndjeshëm presionet inflacioniste.

Një efekt tjetër mund të jetë edhe shtimi i barrës fiskale, nëpërmjet rritjes së tatimeve ekzistuese, apo vendosjes së tatimeve të reja të tipit të tatimit të jashtëzakonshëm si tatimi mbi karburantet.

Përdorimi i pagave, si një mjet i shpejtë për stimulimin e forcës së punës, pa kaluar në një shkallë më të lartë të produktivitetit, a mund të bëhet shkak për rritjen e inflacionit? 

Në kushtet e një ekonomie tregu funksionale, rritja e pagave të sektorit privat bëhet në mënyrë të natyrshme, bazuar në kërkesën dhe ofertën në tregun e punës. Prandaj, rritja e pagave për stimulimin e forcave të punës nuk mund të bëhet nga qeveria, por nga vetë biznesi.

Në një treg funksional, edhe rritja e pagave në sektorin publik shton presionin për rritjen e pagave në sektorin privat.

Por, paga reale e sektorit publik sot është ulur të paktën 50% krahasuar me vitin 2013. Ky fakt ka nxitur mosdeklarimin e rritjes së pagave në sektorin privat, duke rritur evazionin fiskal në disa sektorë me produktivitet të lartë, ose që kërkojnë fuqi punëtore të kualifikuar.

Ndërkohë ka edhe sektorë, që e kanë të pamundur të ofrojnë rritje pagash, sidomos fasoneria dhe disa kategori të bizneseve të vegjël, që janë në kushtet e mbijetesës.

Të gjitha ato që u thanë më sipër tregojnë se Qeveria nuk duhet të ndërhyjë politikisht në nivelin e pagave të sektorit privat, nëpërmjet mekanizmit të pagës minimale. Mekanizmi ka më shumë qëllime fiskale dhe paga minimale synon imponimin e deklarimit real të pagave nga biznesi privat dhe jo rritjen e tyre.

Kjo sepse pagat rriten në raport me produktivitetin ekonomik, apo rendimentin e punës së të punësuarve në sektorin privat, si dhe me faktorët e tregut të punës.

Rritja e imponuar e pagës me vendime qeverie, që caktojnë pagën minimale pa u bazuar në të dhëna dhe analiza të produktivitetit dhe rentabilitetit të sektorëve të ndryshëm ekonomikë, do të rrisë kostot e biznesit dhe rrezikun e falimentimit të tyre. Njëkohësisht ajo shton ndjeshëm presionet inflacioniste në treg.

Përveç rritjes së pagave, si duhet të rimodelohet ekonomia në mënyrë që të kemi paga efektive?  

Për të pasur nivele efektive të pagave duhen analizuar dhe siguruar mundësitë financiare të sektorit publik dhe atij privat.

Në sektorin publik, rritja e pagave duhet të jetë graduale dhe e vazhdueshme në varësi të qëndrueshmërisë fiskale dhe duhet të shoqërohet me elemente të pagës që paguhen bazuar në performancën e përfituesit.

Ndërsa në sektorin privat, rritja duhet të bëhet bazuar në produktivitetin e sektorit ekonomik dhe kërkesën dhe ofertën në tregun e punës.

Qeveria duhet të analizojë nivelet ekzistuese të pagave dhe produktivitetin e sektorëve të ndryshëm ekonomikë dhe më pas të përdorë pagën minimale, si mekanizëm për legalizimin e nivelit të pagës minimale dhe jo si mekanizëm për imponimin e rritjes së pagave përtej mundësive dhe kapaciteteve të biznesit./Monitor/