Pasojat për NVM-të në Bullgari, Hungari dhe Bosnje Hercegovinë

Pandemia e koronavirusit ka qenë një katastrofë për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme, NVM, në të gjithë Europën, veçanërisht për ato në jug dhe lindje të bllokut dhe fqinjët e tyre jashtë BE-së. Shumica e vendeve të BE-së kanë marrë masa për të mbrojtur bizneset nga efektet e krizës së koronavirusit.

Metoda më e përdorur ka qenë shtyrja ose reduktimi i kontributeve tatimore dhe sigurimeve shoqërore dhe shlyerjet e mëparshme të rimbursimeve tatimore. Por aplikimi i saktë i këtyre masave ndryshon, siç dëshmojnë rastet e Hungarisë, Bullgarisë dhe Bosnjë-Hercegovinës.

Kapitulli bullgar

Bullgaria është një nga vendet anëtare më të varfra të Bashkimit Europian. Pothuajse të gjithë punëdhënësit në vend kanë qenë të detyruar të përdorin telekomunikacionin për të komunikuar me punonjësit e tyre për shkak të pandemisë COVID-19. Kur kjo nuk është e mundur, punëdhënësit duhet të forcojnë masat anti-epidemike në vendin e punës.

Boyan Banov është një nga dhjetë punonjësit që punon për një kompani reklamash. Zakonisht, ekipi merret me vendosjen e tabelave në rrugë që reklamojnë blerjen e makinave të shpejta, ose marrjen e kredive bankare.

“Sigurisht që jam i shqetësuar. Është e pamundur të mos shqetësohesh. Shpresoj që gjendja të përmirësohet sa më shpejt, – thotë Banov – por ne jemi në rënie të lirë”. Reklamuesit ndërkombëtarë kanë vënë frenën e urgjencës dhe pothuajse të gjitha fushatat janë anuluar deri në shtator, thotë menaxherja e Outdoor Network, Maya Solakova.

Kompania e saj po përpiqet t’i mbajë të gjithë punonjësit në punë, duke rinegociuar qiratë e reklamave billboard me bashkinë, për të ulur kostot. Por ndërmarrjet e tjera të vogla kanë qenë të detyruara të pushojnë punëtorët. “Pas miratimit të një ligji, qeveria premtoi të paguajë deri në 60% të pagave të punëtorëve dhe punëdhënësit vazhdojnë të paguajnë 40% të këtyre pagave”, thotë Solakova, nga zyra e shtëpisë së saj.

“Sidoqoftë, ende nuk dihet se cilat kompani mund ta kërkojnë këtë ndihmë dhe cilët sektorë ekonomikë do të mbështeten nga ndihma”. Për shkak të krizës së koronavirusit, shumë punëtorë në Bosnjë, Hungari dhe Bullgari janë duke punuar nga shtëpia dhe kanë mundësinë të shpenzojnë më tepër kohë me fëmijët.

Por si punëdhënësit, edhe punonjësit, e dinë se paratë duhet të vazhdojnë të qarkullojnë dhe linjat e shpëtimit janë të nevojshme edhe për njëfarë kohe.

Masat e Bullgarisë për COVID-19:

– Gjobat për vonesat e pagesave për subjektet private janë shfuqizuar përkohësisht, si dhe ndëshkimet jo monetare, si përfundimi i kontratës dhe konfiskimi i pasurisë.

– Mbështetje likuiditeti me vlerë 500 milionë euro: rritja e kapitalit të Bankës Bullgare të Zhvillimit u mundësoi garanci bankave tregtare për të ruajtur qasjen e NVM-ve në financa.

– Një paketë masash me vlerë 4.76 miliardë euro e shpallur nga Banka Kombëtare Bullgare, e cila synon të ruajë qëndrueshmërinë e sistemit bankar në Bullgari.

-Për të ulur barrën për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme, afati i pasqyrave vjetore financiare është shtyrë nga pranvera në verë.

– Afati i deklaratave vjetore të taksave dhe pagesave tatimore është shtyrë nga fundi i prillit në një datë të mëvonshme.

– Instituti Ekonomik i Vjenës uli parashikimin e PBB-së së Bullgarisë në 1.4%, nën parashikimin e mëparshëm prej 2.8%.

– Bizneset bullgare po ushtrojnë presion për krijimin e një selie për menaxhimin e krizës, për të kapërcyer dëmet në ekonomi.

Sipas ministrit bullgar të Financave, Vladislav Goranov, reduktimi i të ardhurave buxhetore pritet të jetë rreth 2.5% e PBB-së, por kjo shifër ka të ngjarë të rritet.

Analistët ekonomikë në Raiffeisen Bank International kanë parashikuar një rënie ekonomike prej 3.9% këtë vit në Bullgari.

Kapitulli boshnjak

Lopare ndodhet në veri të Bosnjë-Hercegovinës. Qyteti i vogël ka lidhje të dobëta rrugore me pjesën tjetër të Bosnjës dhe pozicioni gjeografik e bën të vështirë që kompanitë e orientuara nga eksporti të menaxhojnë logjistikën e tyre.

Rreth 5000 persona nga Lopare kanë emigruar në Europën Perëndimore për të punuar dhe ekziston frika se nëse ekonomia do të vazhdojë të tkurret, ky numër do të shtohet. Nëse kriza e COVID-19 shkatërron strukturën ekonomike të këtij qyteti me një popullsi prej 10 mijë banorësh, ai mund të kthehet në një qytet fantazmë.

Rreth 1300 njerëz punojnë në dhjetë Ndërmarrje të Vogla dhe të Mesme. Gjysma e tyre rrezikojnë të humbasin punën. Shumica e kompanive janë të orientuara tek eksporti, duke prodhuar kryesisht për vendet e BE-së, si Franca, Austria, Zvicra, Gjermania dhe Holanda. Lopare prodhon në veçanti jahte, tekstile, radiatorë dhe sisteme ngrohjeje.

Kryetari i Komunës së Lopares, Rado Savić, ishte një nga të parët që u bëri thirrje autoriteteve shtetërore të ndërhyjnë menjëherë. Komuna ka një buxhet shumë modest dhe nuk mund të ndihmojë drejtpërdrejt ekonominë e saj. Ajo nuk ka buxhet të disponueshëm për injeksione financiare.

Ekipi i tij kërkon ndihmë për sektorin e biznesit, si garanci shtetërore për pagat gjatë krizës. Por nëse qeveria nuk përgjigjet, komuna është e gatshme të veprojë për të kursyer vende pune, duke marrë një kredi bankare ose duke ristrukturuar buxhetin vendor.

“Shteti duhet të ndërhyjë dhe të sigurojë një fond për t’i ndihmuar punëdhënësit në mënyrë që ata ta kenë të qartë se mund t’i mbajnë punëtorët dhe se nuk duhet të paguajnë kontribute sociale gjatë gjendjes së jashtëzakonshme”, thotë Savić.

Duke qenë se 90% e ekonomisë së Lopares është e orientuar drejt eksportit, qyteti varet nga komponentët dhe lëndët e para të importuara dhe nga eksportimi i produkteve përfundimtare.

Zvjezdan Maksimovic dhe gruaja e tij janë të shqetësuar: a do të jenë në gjendje të paguajnë kredinë 15-vjeçare që morën vitin e kaluar për të blerë apartamentin e tyre në Lopare? Për dy vjet, 34-vjeçari ka punuar në Termal, një fabrikë lokale që prodhonte sisteme ngrohjeje. Por për shkak të krizës së koronavirusit, ai u pushua nga puna.

Ai thotë se tani është e pamundur të gjesh punë. Paga e tij ishte burimi i vetëm i të ardhurave dhe nëse kriza vazhdon, zgjidhja e vetme është të gjejë ndonjë punë në bujqësi ose një punë tjetër me pagë të ulët.

“Tani ne mund të regjistrohemi në zyrën e të papunëve. Unë nuk e di nëse do të marrim ndonjë ndihmë prej tyre dhe nuk kanë dhënë një njoftim zyrtar. Gruaja ime është ende në punë. Ajo do të vazhdojë të marrë pagë. Kështu që shpresoj se të paktën do të jemi në gjendje të mbulojmë shpenzimet tona themelore”, thotë Maksimovic.

Autoritetet rajonale premtuan një skemë emergjente që mund të sigurojë 150 deri në 200 euro në muaj, përmes përfitimeve të rregullta të papunësisë, në varësi të madhësisë së pagës. Por, ndryshe nga vende si Gjermania, ku shteti filloi menjëherë të paguajë bizneset e vogla ose të mëdha, në Bosnjë-Hercegovinë nuk ka një plan funksional për fillimin e zbatimit të skemës.

Vendi ka shumë nivele administrative dhe çdonjëri prej tyre duket se premton diçka duke mos bërë asgjë. Në veri, autoritetet e “Republika Srpska” thanë se do të financojnë rreth 250 milionë euro (500 milionë Marka të Konvertueshme Boshnjake), por nuk i kanë ende paratë.

Në gjysmën tjetër të vendit, nuk ka nisur ende asgjë, por autoritetet kanë premtuar të ristrukturojnë buxhetin dhe të mundësojnë menjëherë 125 milionë euro, (250 milionë BAM) për të mbështetur aktivitetin ekonomik. Dhe në nivelin shtetëror, nuk është vendosur nëse pagesa e TVSH-së duhet të shtyhet deri në fund të muajit apo jo.

Masa më konkrete që i lejon njerëzit të marrin para në llogaritë e tyre, është që pagesa e huasë bankare do të vonohet për të paktën tre muaj për individët dhe kompanitë që nuk punojnë.

Nga ana tjetër, Bashkimi Europian i ka premtuar Bosnjës më shumë se 80 milionë euro, si pjesë e paketës së përgjithshme Western-Balkan Cover-19, me vlerë 410 milionë euro. Këto para do të implementohen përmes agjencive të ndryshme ndërkombëtare si Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim dhe shuma mbulon sektorin e shëndetësisë (7 milionë) dhe sektorin socio-ekonomik (73 milionë).

Mahir Hamzić është menaxheri i përgjithshëm i Termal, e cila dikur ishte kompania më e njohur në prodhimin e radiatorëve dhe instalimin e sistemeve të ngrohjes në Jugosllavi. Zakonisht, 100 punëtorë ndërtojnë këtu sisteme ngrohjeje, por tani vendi është pothuajse i zbrazët.

“Këtë mëngjes, kur u zgjova, mendova: a po ndodh kjo me të vërtetë? Apo është thjesht një ëndërr? M’u desh një ose dy minuta për ta marrë veten. Situata është me të vërtetë e keqe”, thotë Hamzić. “Shumica e përbërësve që na duhen vijnë nga Italia. Ky është problemi më i madh sot dhe kjo është arsyeja pse nuk mund të vazhdojmë të prodhojmë”.

Por ai ende nuk ka frikë se kompania mund të rrënohet plotësisht: “Ne jemi njerëz që i kemi mbijetuar një lufte, 20 vjet më parë… ne dimë si të luftojmë…” “Ka të bëjë me paratë, kjo është gjithçka: Ne kemi nevojë për mbështetje financiare nga shteti, Bashkimi Europian dhe nga qeveria jonë”.

Kapitulli hungarez

Këto janë kohë të vështira për Audi, Mercedes, Opel, Suzuki. Të gjitha këto kompani kanë pezulluar prodhimin. Prodhimi i makinave përbën 20% të prodhimit industrial të Hungarisë dhe rreth 4% të PBB-së së saj. Fabrika e Mercedes në Kecskemét është në pritje, por 4000 punëtorët e saj ende i marrin pagat.

Në kompani është zbatuar programi fleksibël i punës, bazuar në një traktat të punës kolektive dhe shumë punëtorë janë urdhëruar t’i marrin tani pushimet me pagesë. Por prodhuesit e makinave mbështeten shumë te punëtorët e përkohshëm, të cilët nuk janë në listën e stafit që përfiton paga të përhershme.

Suzuki mblodhi punëtorët e përkohshëm të premten në mbrëmje, duke i vënë në dijeni se që nga e hëna nuk do të ishin më të nevojshëm. Disa prej tyre punojnë prej vitesh te Suzuki.

Nagy Mihályné, menaxheri i burimeve njerëzore i Livita-Dorta KFT, tha se po negociojnë me Suzukin për të përfituar një lloj lehtësie financiare për 600 punëtorët e përkohshëm. “Sigurisht, ne do t’ua paguajmë të gjithëve shumat që u takojnë sipas ligjeve hungareze”.

Por disa ditë më vonë, zëdhënësja e Suzuki Hungary, Zsuzsanna Bonnar, shpjegoi: “Punëtorët e përhershëm që janë të punësuar direkt nga ndërmarrja jonë, po marrin pagën e tyre. Ndërsa punëtorët e përkohshëm nuk kanë kontratë me kompaninë tonë. Suzuki Hungaria nuk paguan për ta”.

Suzuki është klienti kryesor i shumë kompanive më të vogla në Hungari, si Szatyina, e cila bën vida për prodhuesit e makinave. Rreth 170 mijë persona punojnë në kompani kontraktuese të lidhura me prodhuesit e makinave në Hungari. Drejtoresha e Szatyina, Attila Szatyina, kërkon një shpëtim financiar nga qeveria: “Mendoj se Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme hungareze mund të mbijetojnë maksimumi vetëm një muaj në këtë gjendje. Nuk besoj se një kompani mesatare mund ta financojë veten për një periudhë më të gjatë”.

Shtetet anëtare të BE marrin masa për të mbështetur NVM

– Shumica e shteteve anëtare ofrojnë shtyrjen e taksave për të gjitha kompanitë, ndërsa disa skema synojnë posaçërisht NVM-të, njerëzit e vetëpunësuar, ose kompanitë që i mbajnë të gjithë punonjësit e tyre.

– Të paktën 22 shtete anëtare kanë filluar ose shpallur skema të reja garancie për të lejuar kompanitë në vështirësi financiare të vazhdojnë aksesin në financim.

– Kreditë direkte janë gjithashtu të zakonshme, me të paktën 15 vende që krijojnë skema të reja kredie, ose që punojnë me bankat për të lehtësuar kreditë e reja, shumica e të cilave kanë për qëllim sigurimin e fluksit të parave të NVM-ve.

– Të paktën 11 vende kanë njoftuar shtyrjen e ripagimit të kredisë.

– Grante të drejtpërdrejta ose injeksione parash për mikrobizneset dhe të vetëpunësuarit ofrohen nga të paktën 10 shtete anëtare.

– Të paktën 20 shtete kanë aplikuar subvencione për pagat, duke subvencionuar në veçanti pagat e punonjësve me orë të shkurtuara.

Komisioni Europian ka propozuar një skemë të re pune me kohë të shkurtuar SURE, për të ndihmuar vendet më të prekura të BE-së.

Kjo ka për qëllim të shpëtojë miliona vende pune gjatë krizës dhe të lejojë që motori ekonomik i Europës të rindizet shpejt pas përfundimit të saj.

NVM-të, në gjendje të pasigurt

NVM-të i mirëpresin të gjitha këto masa, por është e rëndësishme që ato të jenë të arritshme përmes një procesi të lehtë administrativ. Skema bavareze e ndihmës së menjëhershme nga 5 mijë deri në 30 mijë euro për kompanitë e prekura, është lavdëruar nga NVM-të për faktin se kryen pagesat e parave së pari dhe pastaj kontrollon pranimin.

Nëse huatë, grantet dhe garancitë kërkojnë aplikime të hollësishme, kjo mund të jetë një pengesë, veçanërisht për ndërmarrjet më të vogla, të cilat janë më të goditura. Disa vende kanë aplikuar gjithashtu ulje të mëtejshme të barrës administrative, siç është pezullimi i gjobave për kontratat e prokurimit publik.

Megjithëse ky është një lajm i mirëpritur për NVM-të, të cilat shprehen se nuk mund t’i mundësojnë specifikimet kontraktuale në kohë, ai nuk adreson posaçërisht çështjet e fluksit të parave dhe likuiditetit./Monitor/