Studimi/ COVID-19, nga Wuhani në shtëpitë tona. Trajtimi sot!
nga Prof. Dr.Ndok Marku dhe Dr.Ervin Marku
Në dhjetor të 2019 në Wuhan të provincës së Hubei-it në Kinë u identifikuan raste me pneumoni me origjinë të panjohur. CDC kineze organizoi një program intensiv investigimi për këtë pneumoni dhe zbuluan që shkaktari është një virus që i perket Coronaviruseve. Në shkurt të 2020 sëmundjes ju dha emertimi COVID-19 ndërsa virusi shkaktar Sars-Cov-2.
Coronaviruset janë viruse me RNA jo të segmentuar pozitiv sense (+ssRNA). Eksistojnë katër lloje të Coronavirusit.: alfa-coronavirus, beta-coronavirus, delta-coronavirus, gamma-coronavirus. Sars-Cov-2 i përket beta-coronaviruseve të pasardhesit B ashtu si Sars-Cov-1. Sars-Cov-2 është i shtati coronavirus që prek qëniet humane.
Coronaviruse humane të tjera jane: H Cov-OC43, H Cov-HKU1, H Cov-229E, H Cov-NL63 të cilët takohen si shkaktarë të sëmundjeve të rrugëve te sipërme respiratore “common cold” dhe që jane përgjegjës për 10-15% të infeksioneve akute respiratore.
Në 20 vitet e fundit kjo është epidemia e tretë e shkaktuar nga coronaviruset siç janë Sars-Cov-1 në 2002-2003 e shfaqur në Kinë duke dhënë sindromin akut respirator të rëndë me 8000 raste dhe afërsisht 800 vdekje, MERS-Cov në 2012-2013 e shfaqur në Arabinë Saudite me rreth 2494 raste dhe 858 vdekje, së fundmi Sars-Cov-2 me një përhapje globale e shpallur nga OBSH si pandemi me 11 Mars 2020.
Sars-Cov-2 është një virus në formë korone me diameter 60 deri në 140 nm. Ai eshte i ndjeshëm ndaj rrezeve ultraviolet, nxehtësisë, si dhe shkatërrohet nga solvent organik si eteri, alkooli, dizinfektant që përmbajnë klor, acid peroksiacetik, kloroformi por jo nga klorhexidina. Gjenoma është përcaktuar për herë të parë në Kinë. Gjenoma është e përbërë nga rreth 30,000nukleotide që kodojnë për 9860 aminoacide. Gjenoma e Sars-Cov-2 ka ngjashmëri (79-82%) me Sars-Cov-1.
Referuar gjenomës, coronavirusi RaTG13 (bats coronavirus) ka ngjashmëri rreth 98% me Sars-Cov-2 por që nuk është një H Cov. Sars-Cov-2 është një virus me RNA (+ssRNA), RNA ka një kapuç 5’ dhe një bisht poliA në 3’. Në qelizë, nisur nga RNA virale realizohet sinteza e poliproteines 1a/1ab. Transkriptimi punon permes kompleksit të replikim-transkriptimit nga sintetizohen RNA subgjenomike (sgRNA). Përfundimi i transkriptimit ndodh në sekuencat rregullatore të transkriptimit të lokalizuara midis të ashtuquajturave open reading frames (ORFs) që funksionojne si shabllone për prodhimin e sgRNAve.
ORF1a dhe ORF1b udheheqin prodhimin e pp1a dhe pp1ab që procesohen nga peptidaza të koduara nga virusi duke formuar 16 proteina jo-strukturale (nsps). ORF te tjera kodojne per proteina strukturore që përfshijne proteinën spike (S) të membranës (M) të veshjes (E) dhe nukloekapsidet (N). nsp12është RNA polimeraza-RNA vartëse që replikon RNA virale.
Proteina S është një glikoproteinë e përbërë nga dy nënnjësi (S1 dhe S2) në formë homotrimeri. Nënnjësia S1 në skajin N-fundor ka domenin që njeh e lidh receptorin (RBD). Nënnjësia S2 ka peptidin e fuzionit dhe përbën makinerinë e fuzionit të virusit në qelizë. RBD ka homologji vetëm 40% me RBD e Sars-Cov. Në kufirin midis S1 dhe S2 ka një qendër polibazike ndarje që mungon te Sars-Cov-1 e që bën të mundur procesingun e proteines S nga një sërë proteazash si furin proteaza, serinë proteaza transmembranore 2 (TMPRRSS2). Ky procesing nga proteazat është i domosdoshem për lidhjen dhe futjen e virusit në qeliza.
Gjithashtu në këtë qëndër ka të inseruar një prolinë dhe kthesa e shkaktuar nga prolina në strukturën e proteinës çon nëo-glikozimin e mbetjeve të serinës afër kësaj qëndre, kjo probabilisht me efekt në stabilizimin e konformacionit “open” të proteinës S, e domosdoshme kjo për lidhjen, fuzionin dhe futjen e virusit në qeliza. Proteina S është mjaft e glikoziluar, ka 22 glikane me lidhje N-glikozilime. Shkalla e lartë e glikozilimit bën që t’i shmanget ose të mbrohet ndaj sulmit imun ose thënë ndryshe vonon përgjigjen imune ndaj virusit. Antitrupat ndaj proteinës S janë neutralizuese, ndaj dhe strategjia e vaksinës i referohet kryesisht nxitjes së prodhimit të këtyre antitrupave.
Receptor për Sars-Cov-2 është proteina transmembranore e quajtur enzima konvertuese e angiotensinës 2 (ACE-2). Kjo enzimë vepron mbi angiotensinën I duke formuar një heptapeptid (1-7) i cili ka veprime fiziologjike të rëndësishme. Ky heptapeptid ka veprime të kunderta me angiotensinen II që i takon sistemit renin-angiotensin-aldosteron, ka veprim protektor pulmonar, kardiak dhe hipotensiv. ACE-2 gjendet në disa inde, organe. Të pasura me të janë epiteli i rrugëve të sipërme të frymmarrjes, pneumocitet e tipit të dytë, epiteli intestinal i veshkave, endoteli i enëve të gjakut. Ndodhet gjithashtu në miokard, hepar, neurone etj. Afiniteti i proteinës S për ACE-2 është studiuar in-vitro duke përdorur qelizat vero6 të pasura me ACE-2.
Nga studimet in-vitro ky afinitet është i njëjtë me atë të Sars-Cov-1. Dihet që Sars-Cov-2 ka infektivitet e transmetueshmeri më të lartë se Sars-Cov-1 dhe MERS. Kjo mund të lidhet edhe me faktin që Sars-Cov-2 prek rrugët e sipërme të frymmarrjes duke rritur transmetueshmerinë ne popullatë. Ndryshe nga Sars-Cov-1, proteina S eSars-Cov-2 procesohet edhe nga enzima FURIN-like ndaj për të infektuar qelizat nuk është e domosdoshme ko-ekspresioni edhe i serine proteazes II (TMPPRSS2). Edhe kjo gjetje mund të jetë faktor tjetër që rrit infektivitetin e virusit Sars-Cov-2.
Medikamentet hipotensive frenues të ACE dhe bllokuesit e receptorit të angiotensinës II çojne në mbishprehje të ACE-2 e vërtetuar kjo në studime in-vitro. Studimet klinike megjithatë nuk rekomandojnë ndërprerjen e këtyre medikamenteve në të sëmuret me hipertension e që sëmuren me Covid-19. Ibuprofeni në studime eksperimentale rrit shprehjen e ACE-2 por nuk rekomandohet që të mos merret në personat me Covid-19. Megjithatë kjo është arsyeja që rekomandohet më shumë paracetamoli.
Nga studime të fundit in-vitro është vënë re një korrelacion negativ midis shprehjes së ACE-2 dhe ashpërsisë së Covid-19. Shprehja e rritur e ACE-2 ul severitetin e sëmundjes, probabilisht se personat me shprehje të rritur të ACE-2 kanë forma solubile të saj që lidhin e neutralizojnë virusin. Kjo mund të jetë një nga arsyet që Covid- 19 prek më pak e më lehtë femijët dhe gratë. Polimorfizmi gjenetik i ACE-2 ndikon në faktin se disa persona e kalojnë më rëndë ose nuk arrijnë të fitojnë betejën me Covid-19.
Mënyra kryesore e transmetimit të Sars-Cov-2 është përmes spërklave nga njeriu tek njeriu gjatë kollës, teshtitjes, të folurit në kontakt të ngusht fizik dhe në ambiente të mbyllura. Virusi jeton mbi sipërfaqen e objekteve, ndaj prekja e objekteve të kontaminuara dhe pastaj prekja e fytyrës është një rrugë tjetër e mundshme transmetimi. Mbajtja e maskave, distancimi fizik dhe higjena personale janë mjetet kryesore për t’u mbrojtur nga virusi. Nga studime epidemiologjike të shumta rezulton që një përqindje e konsiderueshme e personave të infektuar me Sars-Cov-2 janë asimptomatik, përqindje që ndryshon me fashën e moshave.
Asimptomatiket janë në përqindje më të lartë tek moshat e reja. Ngarkesa virale e berë me PCR është pa ndryshime domethënëse midis atyre simptomatik dhe asimptomatik. Përqindja e lartë e personave asimptomatik e presimptomatik e bënë të vështirë kontrollin e përhapjes së Covid-19 ndryshe nga Sars-Cov-1 dhe MERS.
Shenjat klinike të sëmundjes paraqiten me temperaturë, kollë e thatë, shenja faringiti, dhimbje trupi, vështiresi në frymmarrje. Simptoma të tjera janë humbja e shijes, e nuhatjes si dhe mund të shfaqen shenja gastrointestinale. CDC kineze i ndan manifestimet klinike sipas rëndësisë (severitetit) të semundjes:
– sëmundje e lehtë ose mesatarisht e lehtë pa ose me pneumoni të lehte. Kjo ndodh në81% të rasteve.
– sëmundje e rëndë që shoqërohet me dispne (frekuenca respiratore ≥ 30/min) dhe saturimi me oksigjen i gjakut ≤ 93%. Raporti PaO2/FiO2 (raport midis presionit te pjesshëm të O2 në gjak ndaj përqindjes të oksigjenit të furnizuar (fraksionit të oksigjenit të inspiruar FiO2)) < 300 dhe infiltrimi pulmonar ≥ 50% brenda dy ditesh. Kjo ndodh ne 14% te rasteve.
– gjendje kritike që shoqërohet me insufiçiencë respiratore, shok septik, disfunksion ose insufiçiencë organesh. Kjo ndodh ne 5% te rasteve.
Stuhia e citokinave (cytokine storm) për të cilën flitet shumë, nuk ka një definicion të plotë e të qartë. Ai përcaktohet si një përgjigje hiperaktive imune që shoqerohet me çlirim të interferoneve, interleukinave, faktorit të nekrozës tumorale, kimokinave dhë një sërë mediatorësh të tjerë. Këto mediatorë janë pjesë e përgjigjes imune që duhet për pastrimin (eleminimin) e agjentëve infeksioz. Niveli i lartë i citokinave dëmton qelizat, indet e organet. Niveli i këtyre citokinave në Covid-19 gjithsesi është më i ulët se në sindromin ARD.
Sars-Cov-2 dëmton kryesisht pulmonet përfshirë formimin e mikrotrombeve në nivel alveolar. Covid-19 shoqërohet me koagulopati të shkallës së ndryshme të ngjashëm me koagulopatitë e shkaktuara nga sepsisi. Fillimi i koagulopatise në Covid-19 karakterizohet nga rritja e D-dimerit, fibrinogjenit, zgjatje e PT, APTT dhe ulja e trombociteve. Trombocitopenia < 100000, raporti neutrofil/limfocite ≥ 9.13, zgjatja PT mbi 16 sekonda dhe rritja e D-dimerit ≥ 2mg/L tregon për mikroangiopati trombotike, dëmtim të mikroqarkullimit dhe janë faktorë prognostik të pafavorshëm. Nga ekzaminimet laboratorike në të sëmurët me Covid-19 vërehet limfopeni, rritje e proteinës C reaktive, rritje e ferritines. Duhen kërkuar përcaktimi i LDH, CK, i troponinave,transaminazat, prokalcitonina, D-dimeri, kreatinina në mënyrë që të kemi një kuadër laboratorik të plotë për të gjykuar mbi rëndësinë dhe prognozën e sëmundjes. Ekzaminimet me metoda të avancuara të citometrise kanë vënë në dukje tek të sëmurët me covid-19 ulje të eozinofileve dhe bazofileve, qeliza këto të rëndesishme për monitorimin e imunitetit anti-covid-19. Diagnoza vihet nga të dhënat klinike, ekzaminimi radiologjik pulmonar, (radiografi pulmonare dhe CT). Sigurisht që ekzaminimi konfirmues ështëreal time reverse polymerase chain reaction (RT-PCR).
Faktorë risku për forma të renda të covid-19 dhe prognozëjo të mirë janë hipertensioni, diabeti, sëmundje kronike pulmonare, obeziteti, sëmundje kardiake, renale, mosha, seksi dhe pirja e duhanit. Hiperglicemia për shembull tek të sëmurët me DM të pakontrolluar favorizon replikimin viral. Monocitet/makrofaget janë qelizat imune që dominojnë në pulmonet (vatrat inflamatore) e të sëmurëve me covid-19 dhe kanë rol qëndror në patogjenecitetin e sëmundjes. Këto qeliza adaptojnë metabolizmin gjatë infeksionit me Sars-Cov-2. Virusi rrit prodhimin mitokondrial të ROS (llojeve reaktive te oksigjenit), stabilizon faktorin e induktuar nga hipoksia (HIF-1a) dhe për pasojë nxisin glikolizën. Këto ndryshime metabolike frenojnë direkt përgjigjen e qelizave T dhe rrisin apoptozën e qelizave epiteliale. Metformina që përdoret në trajtimin e diabetit të tipit II ka efekt anti-inflamator, protektiv pulmonar dhe është modulator i imunitetit. Veprime të ngjashme kanë edhe statinat që përdoren për trajtimin e hiperkolesterolemisë. Përdorimi i tyre ka impakt pozitiv në të sëmurët me covid-19.
Replikimi i RNA te Sars-Cov 2 katalizohet nga RNA polimeraza RNA-vartëse (RdRP). RdRP e sars-cov-2 bën më pak gabime gjatë replikimit se sa RNA polimerazat e viruseve te tjera me RNA. Ajo ka një frekuencë të gabimit të rendit 10-4-10-5. Duhet theksuar që RdRP e sars-cov-2 ka veprim korrigjues ne saj te aktivitetit ekzonukleazik 3’-5’. Megjithatë nga të dhënat e gjenomit të virusit janë vërejtur një sërë mutacionesh.
Mutacioni që ka tërhequr vëmendjen më të madhe është ai D6146G (zëvëndësimi i një aspartati me një glicinë). Ky mutacion nuk është në domenin që lidh receptorin por nëinterface midis S1 dhe S2 të proteinës S. D614 në Wuhan ishin 100% ndërsa më vonë u vu re që G614 filloj të dominojë; në Maj takohej në 62% të shtameve qarkulluese; në korrik 2020 ka arritur deri në 76% sidomos në Europe e SHBA. Mbi këtë dhe mutacione të tjera janë bërë studime eksperimentale nga rezulton qëky mutacion rrit transmetueshmerine e virusit por nuk ndikon në rëndësinë e sëmundjes, kjo në nivel gjenetik dhe eksperimental por jo klinik. Të dhënat eksperimentale nuk tregojnë qëky mutacion shmang përgjigjen imune ndaj antitrupave neutralizuese anti-S. Studimi i mutacioneve ka rëndësi sidomos për strategjine e zhvillimit të vaksinave anti-covid 19.
Ekzistojnë një numër i konsiderueshëm artikujsh shkencor mbi zhvillimin e imunitetit humoral ndaj sars-cov-2. Studimet fillestare në Kine kanë ndjekur përgjigjen imune humorale duke matur IgG dhe IgM në persona të konfirmuar me covid 19 asimptomatik dhe simptomatik. Ngarkesa virale zgjat më shumë në asimptomatikët, mesatarisht 19 ditë (që shkon nga 6 deri 45 ditë) krahasuar me personat simptomatik, mesatarisht 14 ditë. Në asimptomatikët 3 javë pas konfirmimit të sars-cov-2 me PCR, 81% rezultuan pozitiv për IgG dhe 62.2% pozitiv për IgM. Tek simptomatikët u vu re një vlerë më e lartë e IgG e IgM krahasuar me asimptomatikët. Punime të tjera të mëvonshme kanë vërejtur që 17-19 ditë pas fillimit të simptomave 100% e pacientëve zhvillojnë antitrupa anti-covid 19 IgG dhe 94.1% zhvillojnë antitrupa IgM. IgM fillojnë e bien më shpejt se IgG megjithatë nga punime të shumta nuk është e qartë sesa zgjat imuniteti humoral. IgG anti RBD të proteines S shfaqen herët tek të infektuarit me sars-cov-2 rreth dites se 6-shtë dhe janë antitrupa neutralizuese të vërtetuara me prova in-vitro. Qelizat njohin prezencën e viruseve përmes receptoreve njohës të patogjenit dhe nxitet një program i përgjigjes antivirale. Dy komponentë kryesorë të këtij programi përfshijnë prodhimin e tipit I dhe të III të interferoneve. Interferonet nxisin transkriptimin e gjeneve produktet e të cilave inferferojnë me replikimin viral në qelizë.
Komponenti i dytë i ketij programi është rekrutimi i qelizave të sistemit imun për të pastruar virusin. Sars-Cov-2 në mënyrë të ngjashme me viruse të tjerë ka evoluar që të përgjigjet kundër këtyre mbrojteve. Virusi interferon me rrugën e sinjalizimit të interferoneve dhe induktimin e gjeneve të varura nga interferonet. Ndërsa përgjigjia e citokinave proinflamatore dhe kimokinave induktohet normalisht. Pikërisht mos balancimi midis përgjigjes antivirale e proinflamatore është një karakteristikë kyçe e Sars-Cov-2. Përgjigjia imune adaptive ndaj Sars-Cov-2 vërehet në shumicën e pacienteve me Covid 19. Përgjigjia imune qelizore CD4+-T dhe CD8+-Tështë në të gjithë pacientet me Covid 19. Në një studim të botuar nëCell në 11 Gusht 2020 vërehet se kemi një përgjigje të qelizave T CD4+dhe T CD8+ specifike per Sars-Cov-2 ne 100% të pacientëve që kanë kaluar në formë të rëndë të sëmundjes; në 87% të pacientëve që kanë patur një histori të një forme të lehtë ose asimptomatik të Covid 19, në 67% të familjarëve që kanë bashkjetuar me të sëmurë me Covid 19 dhe në 46% të individëve dhurues gjaku në kohen e pandemisë. Vlerësimi serologjik tregon një korrelacion të fortë pozitiv midis IgG kundër proteinës S dhe IgG kundër proteinës N (nukleokapsid). Përgjigjia qelizore covid-19 specifike ishte e pranishme në individët sero-negativ megjithëse me një frekuencë më të ulur krahasuar me personat sero-pozitiv (41 kundrejt 99%). Gjithashtu ka një korrelacion të fortë pozitiv midis titrit të IgG anti sars-cov-2 dhe përgjigjes qelizore T CD4+ dhe T CD8+. Mbrojtja qelizore T zgjat në kohë. Studimet paraprake të Sars-Cov-1 kanë evidentuar që kjo mbrojtje vazhdon me vite.
Të dhëna mbi trajtimin e Covid-19
Covid-19 nuk ka aktualisht një mjekim specifik antiviral. Të sëmurët marrin mjekim jo-specifik në varësi të gjendjes së tyre si paracetamol kundër temperaturës, lëngje, nganjëherë perfuzione me ringer, vitaminoterapi dhe oksigjeno-terapi kur pacienti ka rënie të saturimit me oksigjen ≤ 93 dhe paraqet vështiresi në frymmarrje. Të sëmurët rëndë me covid-19 shtrohen ne njesitë e terapisë intensive dhe mbahen nën kontroll të rrepte mjekësor. Një përqindje jo e vogël e tyre për arsye të insufiçiencës respiratore (distresit akut respirator ARD) duhet të kalojnë në frymmarrje të drejtuar dhe vdekshmeria në këtë grup pacientësh është e lartë (40-60%).
Pothuajse në të gjitha protokollet terapeutike të covid-19 antibiotiku i parë që përdoret është Azitromicina (Zithromax). Azitromicina është një makrolid që vepron kundër një sërë infeksionesh bakteriale duke frenuar sintezën e proteinave. Ai lidhet me nënnjësinë 50S të ribozomeve bakteriale dhe frenon translatimin e mRNA-së. Azitromicina ka efekt antiinflamator dhe është modulator i imunitetit. Përdorimi i vetëm ose i kombinuar me hidroksiklorokinën në provat klinike ka treguar veprim antiviral ndaj sars-cov-2. Pastrimi viral ndodh me shpejt tek të trajtuarit me Azitromicin. Doza e rekomanduar është 500mg ditën e parë pastaj 250mg/d për 7-10 ditë. Hidroksiklorokina dhe klorokina janë preparate që përdoren për trajtimin e lupusit eritematoz sistemik dhe artritit reumatoid. Efektet antivirale in-vitro të klorokinës dhe hidroksiklorokinës janë të njohura me kohë. Mekanizmi i veprimit të klorokinës është tërheqës, ai rrit pH e endozomeve dhe lizozomeve duke frenuar kështu çlirimin e viruseve në qelizë. Klorokina ndikon në glikozilimin e ACE-2 dhe proteinës S duke frenuar futjen e viruseve në qelizë. Studimet klinike tërandimizuar placebo kontroll nuk kanë dhënë rezultate premtuese për ta perfshirë atë në protokollet bazë të trajtimit të covid-19. Janë bërë studime klinike për rolin e mundshëm profilaktik të klorokinës nga personat me kontakt të ngushtë me të sëmuret me covid-19 dhe me risk të lartë infektimi. Nuk është vërtetuar efekti mbrojtës i klorokinës dhe hidroksiklorokinës.
Remdesiviriështë një analog i bazave purinë (adenozinë-C nukleozid) i cili fosforilohet në një trifosfat duke formuar formën aktive të tij (GS-44152) i cili frenon RdRP e një sërë virusesh (Sars-Cov-1, MERS e Sars-Cov-2). Remdesiviri jepet IV ditën e parë 200 mg pastaj 100mg/d për dhjetë ditë. Përdorimi kompasionant, provat klinike të randomizuara, double blind, placebokontroll kane evidentuar që remdesiviri ul kohën e shërimit të pacientëve nga 15 dite në 11 ditë, ul numrin e pacientëve në terapi intensive që duhet të aplikojnë frymmarrje të drejtuar nga ARD e shkaktuar nga covid-19. FDA e ka aprovuar si medikament anti-covid 19. Remdesiviri është përdorur në trajtimin e Ebola.
Lopinavir/ritonavir
Lopinaviriështë frenues me specifitet të lartë i proteazës së HIV 1, ajo është një aspartat proteazë. Lopinaviri përshtatet shumë mirë me qëndrën aktive të enzimës duke e frenuar atë. Pengon në futjen e virusit HIV në qeliza. Ritonaviri është frenues i enzimës që metabolon lopinavirin duke përmirësuar efektin e tij antiviral. Siç e kemi theksuar më lart procesimi nga proteaza është i domosdoshem për infektimin e qelizave nga Sars-Cov-2. Provat klinike fillimisht në Kinë dhe pastaj në vende të tjera kanë vërtetuar që lopinavir/ritonavir (kaletra) nuk ka efekt anti Sars-Cov-2.
Umiferroviri (Arbidol)
Umiferroviriështë përdorur kundër influencës A, B nga Rusia dhe Kina. Mekanizmi i veprimit ka të bëjë me bllokimin e fuzionit të virusit me membranën qelizore. Nuk ka patur prova klinike të plota e të besueshme për efektin anti Sars-Cov-2 të Arbidolit.
Favipiraviri (Avigan).
Favipiraviriështë prodhuar në Japoni në 2014 për trajtimin e influencës së shpendëve dhe të influencave rezistente ndaj inhibitorëve të neuraminidazës. Ai është një analog i guaninës, pasi futet në qelizë fosforilohet duke u shëndrruar në formën aktive. Sillet si frenues selektiv i RdRP. Në eksperimente in-vitro me qeliza vero 6 të infektuara me Sars-Cov-2 është parë efekt antiviral. Janë bërë teste klinike me Avigan me rezultate pozitive anti-covid-19. Koha e rekuperimit shkurtohet, temperatura, kolla zgjasin me pak.
Oseltamivir(Tamiflu). Tamiflu është një medikament i aprovuar për trajtimin e influencës A dhe B. Ai frenon neuraminidazën duke frenuar shpërndarjen e virusit nga një qelizë tek tjetra. Studime në Wuhan dhe testet klinike të tjera kanë treguar që tamiflu është efektiv si anti Sars-Cov-2
Ivermectina, një medikament anti-parazitar i aprovuar nga FDA ka treguar një spektër të gjerë veprimi anti-viral përfshirë edhe Sars-Cov-2 në eksperimente in-vivo. Investigime të mëtejshme duhen për të vërtetuar efektin antiviral anti covid 19 tek njeriu.
Kortizoniket
Metilprednizoloni (Medrol) ka efekt antiinflamator dhe antifibrotik. Ai parandalon çlirimin e citokinave dhe përshpejton shërimin e një infamacioni sistemik gjatë pneumonisë. Metilprednizoloni përmirëson çrregullimin e përgjigjes imune të shkaktuar nga sepsis dhe probabilisht nga Sars-Cov-2. Rekomandohet të merret 1-2 mg/kg peshë IV për 5-7 ditë në format e rënda të Covid 19. Testet klinike mbi përdorimin e medrolit nuk arrijnë në konkluzione të unifikuara mbi dobinë e përdorimit të ketij preparati.
Deksametazoni ka veprim të fuqishëm glukokortikoid, antiinflamator dhe antifibrotik.
Një artikull ezaurues mbi deksametazonin është botuar në Nëw England Journal of Medicine në 17 Korrik 2020 të kryer në 2104 pacientë me deksametazon dhe 4321 pacientë pa deksametazon por me terapi standarte. Konkluzionet e këtij artikulli janë që deksametazoni 6 mg në ditë IV ose nga goja për 10 ditë ul vdekshmërinë në të sëmurët me covid 19 të shtruar në terapinë intensive nga 25.7% në 22.9%. Po kështu mortaliteti ulet në të sëmuret me ventilim mekanik invaziv. Nuk ka efekt të qartë të deksametazonit në pacientë që nuk kanë nevojë për oksigjenoterapi. Deksametazoni rekomandohet të përdoret pas 7 ditesh nga fillimi i simptomave sepse në këtë kohë element të imunopatogjenicitetit luajnë rol më të rëndësishëm se replikimi viral në progresionin e sëmundjes. Në të sëmurët me Covid-19 që nuk kanë nevojë për oksigjenoterapi, studimi nuk ka gjetur efekt pozitiv të deksametazonit përkundrazi mund të jetë i dëmshëm. Për shembull, pastrimi nga virusi është me i vonuar në ata që marrin deksametazon. Në përdorimin e deksametazonit është e rëndësishme doza, koha dhe pacienti i duhur per fillimin e trajtimit.
Anakininaështë një antagonist i receptorit të interleukines (IL) 1. Tocilizumali, antagonist i receptorit të IL-6 ka efekt pozitiv në të sëmurët me forma të renda të covid 19.
Antikoagulantët
Gjendjes së hiperkoagulimit qëçon në tromboza mikro dhe makro vaskulare gjatë sëmundjes ka tërhequr vëmendjen e studiuesve e klinicisteve. Heparina me peshë molekulare të vogël veç veprimit antikoagulant ka veprim antiinflamator dhe frenon ngjitjen e virusit përmes ndryshimeve konformacionale të receptorit të Sars-Cov-2. Shumica e protokolleve përdorin heparinën si profilaksi ndaj mikrotrombozave e që rrezikojnë jetën e pacientëve.
Plazma kovaleshente dhe antitrupat hiperimune janë alternativa të tjera të trajtimit të covid-19 por pa rezultate konkluzive nga testet klinike te shumta.
Vitaminca C ndikon në zhvillimin dhe maturimin e limfociteve T dhe qelizave natural-killer (NK) të përfshira në përgjigjen imune antivirale. Vitamina C frenon formimin e llojeve reaktive të oksigjenit (ROS) dhe lehtëson stuhinë e citokinave në sindromet inflamatore sistemike. Rekomandohet të merret 1500 mg si mjekim suportiv. Në Kinë doza të larta të vitamines C 2-10 gram në ditë janë përdorur nga goja ose me rrugë IV.
*Ky material është përmbledhur dhe adaptuar në shqip nga shumë artikuj shkencor të revistave më të njohura në Botë siç janë New England Journal of Medicine, The Lancet, Jama Journal, British Medical Journal, Journal of Virology, Cell Press Journal, Nature Medicine.
