Bashkimi Europian: Nga një treg i përbashkët në një farsë tragjike

nga Drieu Godefridi*

-Pesëqind vite më pas, kur historianët të hedhin sytë pas në këtë periudh të sotme të Covid, ata do të thonë që operacioni amerikan “Warp Speed,” i Presidentit Donald J. Trump, ishte një triumf i shkencës dhe logjistikës.

-Shumica e liberalëve ka një kujtesë të shkurtër, por Bashkimi Europian nuk ka qenë gjithmonë një makineri e distancuar, në të cilën është shëndrruar tani.

-Parimet e barazisë së shteteve dhe parimet e barazisë së qytetarëve nuk mundet të jenë të pranishme në kushtet aktuale të Institucioneve të Bashkimi tEuropian, shprehet Gjykata Kushtetuese Federale e Gjermanisë.

-Sigurisht, institucionet e Bashkimit Europian janë të veshura me një fjalor shumë ngjyrësh, të tilla si “po bëjmë Bashkimin Europian më shumë demokratik”, që kanë si qëllim të bëjnë njerëzit të besojnë se institucionet e Bashkimit Europian janë gjithmonë e  më shumë demokratik edhe vetëm të presin pak që këto institucione të bëhen tërësisht demokratike.

-Ky evolucion kishte si pasojë, mbi të gjitha, shmangien/rrëzimin e institucioneve Europiane për të bër ata të përmbushin detyrën, si shtesë të qëllimeve të tyre ekonomike, misionet që ishin të huaja për ata, si për shembull “politika e jashtme e përbashkët e BE” që nuk ishte asnjë gjë përvëç se fjalë. Si mund të kesh një politikë të jashtme të njehsuar si për Mbreterinë e Bashkuar dhe Austrinë dhe Portugalinë?

-Elitat e Bashkimit Europian janë të dobëta, frikacake dhe të brishta sepse e dinë që nuk përfaqësojnë askënd në kuptimin e vërtetë demokratiktë fjalës – ata nuk janë të zgjedhur me zgjedhje demokratike, ata nuk janë transparent dhe nuk janë të përgjegjshëm te asnjëri. Në të vërtet ata janë lodrat e qeverive që asnjëherë nuk bien dakord me njëra-tjetrën, por që kanë (qeveritë) legjitimitetin për të qenë me të vërtetë demokratike; të zgjedhura, transparente dhe të përgjegjshme (para ligjit). Gjithashtu nuk ka një mekanizëm që qytetarët të shkarkojnë këdo që është zgjedhur me votë por që në një moment mund të duan ta shkarkojnë atë.

Lidhur me Bashkimin Europian, mendimet janë të ndara midis atyre që e konsiderojnë atë të padobishëm dhe të kushtueshëm, dhe atyre që besojnë se është e ardhmja e Europës dhe një model për racën njerëzore.

Cili është realiteti?

Para se të dilte BE-ja e sotme, ndërtimi i një Bashkimi Europian ishte, në fillim, një sukses i jashtëzakonshëm.

Shumë liberalë kanë një kujtesë të shkurtër, por BE nuk ka qenë gjithmonë makina e madhe dhe e largët që është bërë. Në epokën e emrave më modest  të “Komuniteteve Europiane” – qëpërfshinë, për shembull, bashkëpunimin midis ekonomive të shumë vendeve europiane; ose brenda industrive të tyre të qymyrit, çelikut dhe bërthamore – Europa arriti katër liri të lëvizjes: ato të njerëzve, të kapitalit, të shërbimeve dhe të mallrave. Pavarësisht të metave, mangësive dhe papërsosmërive të panumërta (asgjë njerëzore nuk është e përsosur), ka tregu i përbashkët – ose i vetëm – dha një kontribut masiv dhe thelbësor për lirinë dhe prosperitetin e Europianëve.

Eshtë e pamundur të mos konsiderohet si përparim që një qytetar francez mund të lëvizë lirshëm në Itali ose që një sipërmarrës spanjoll të ketë të drejtën dhe lirinë të ofrojë shërbime për qytetarët e Holandës. Tregu origjinal Europian i përbashkët ishte në të gjitha mënyrat në përputhje me konceptin konstruktiv të Jean Monnet të “paqes përmes prosperitetit”.

Problemi ishte se ideologët e të gjitha besimeve nuk mund të ishin të kënaqur me këtë Europë si një mjet i thjeshtë, i cili ishte në thelb i natyrës ekonomike. Jo, ishte e nevojshme të shtohej një Europë politike, një Europë sociale, një Europë e mbrojtjes, një politikë e jashtme Europiane, një Europë ekologjike dhe madje edhe një Europëgjeopolitike.

Ky evolucion konsistoi, para së gjithash, në përmbysjen e institucioneve Europiane për t’i bërë ata të përmbushin, përveç qëllimeve të tyre ekonomike, misione që ishin të huaja për ta, siç ishte një “politikë e jashtme e përbashkët” që nuk ishte kurrë asgjë tjetër veç fjalëve. Si mund të kesh një politikë të jashtme të përbashkët si për Mbretërinë e Bashkuar edhe për Austrinë dhe për Portugalinë?

Tjetra, institucionet dhe procedurat u adaptuan, vazhdojnë të jenë, vazhdimisht  rinovuara dhe të revolucionarizuara për t’i shërbyer qëllimeve ekstra-ekonomike, të tilla si “paqja”, “luftimi i përjashtimit shoqëror”, “promovimi i progresit shkencor dhe teknologjik”, “siguria dhe drejtësia “, edhe në kurriz të atyre ekonomike.

Sot, qëllimi ekonomik i ndërtimit Europian është zvogëluar zyrtarisht – përmes traktateve – në gjërat më thelbësore, duke synuar më shumë arritjen e “një zhvillimi të qëndrueshëm të bazuar në rritje të ekuilibruar ekonomik edhe stabilitet të çmimeve” dhe duke iu dorëzuar kërkesave të Europës politike, social edhe mjedisore.

Kërkesa të tilla fillojnë, për shembull, me Marrëveshjen e Gjelbër Europiane që synon ta kthejë Europën në kontinentin e parë “klimatik-neutral” duke ulur emetimet e gazit serë (GHG) të Europës në “zero neto” deri në 2050, edhe nëse pasojat ekonomike për Europianët janë të paqëndrueshme.

Sipas IndustriAll, Federata e Sindikatave Industriale Europiane, ekziston një rrezik i madh që Marrëveshja e Gjelbër Europiane të gjunjëzojë sektorë të tërë industrialë, duke ulur miliona vende pune në industri me intensitet të energjisë, pa ndonjë siguri që punëtorët në industritë e prekura do të kenë një të ardhme.

Pra, BE, e cila në të kaluarën ofroi një kundërpeshë ndaj tërbimit antiekonomik të vendeve të saja anëtare, tani është amplifikim i përhershëm i këtij tërbimi.

Asnjë rezolutë në lidhje me gjininë ose mjedisin e miratuar nga parlamentet e Gjermanisë ose Francës nuk mund të konkurrojë me shpalljet gjithnjë e më ekstreme të miratuara për këto tema, si për të tjerët, nga institucionet e BE-së. Përshembull, rryma kryesore e versionit më ekstrem të teorisëgjinore – ideja se “mashkulli” dhe “femra” janë koncepte kulturore, jo biologjike, është tani politika zyrtare e BE.

Ajo që i lejon këto institucione Europiane të shkojnë gjithnjë e më tej në rrugën e ideologjisë është se ata i shpëtojnë sanksioneve demokratike, meqenëse BE mbetet para së gjithash një organizatë ndërqeveritare. Gjykata Federale Kushtetuese e Gjermanisë diagnostikoi një “deficit strukturor demokratik” në ndërtimin e Bashkimit Europian, në atë që proceset e vendimmarrjes në BE mbeten kryesisht ato të një organizate ndërkombëtare.

Vendimmarrja bazohet në parimin e barazisë së shteteve anëtare. Parimi i barazisë së shteteve dhe parimi i barazisë së qytetarëve nuk mund të pajtohen në grupin aktual të institucioneve të BE, tha Gjykata. Sigurisht, institucionet e BE-së janë të veshura me gjuhë shumëngjyrëshe – të tilla si “bërja e BE-së më demokratike” sipas Traktatit të Lisbonës – që synon t’i bëjë njerëzit të besojnë se institucionet e BE-së, megjithëse të papërsosura, janë gjithnjë e më demokratike dhe vetëm presin të bëhen plotësishtdemokratike.

Asgjë nuk mund të jetë më larg së vërtetës; si një organizatë ndërqeveritare, BE nuk është, kurrë nuk ka qenë dhe kurrë nuk do të jetë demokraci. Si një organizatë ndërkombëtare që është, ajo përfaqëson një marrëveshje mes qeverive; duke shtuar në këtë skemë edhe “Parlamenti Europian” që vjen nga vota europiane por me mundesi shumë të kufizuara, nuk ndryshon preokupimet ndërqeveritare të një organizate të tillë.

Sa për qind e qytetarëve europian është në gjendje të emërojë qoftë edhe një anëtar të Parlamentit Europian, Komisionerin Europian ose gjykatësin e Gjykatës Europiane të Drejtësisë? Amerikanët ndihen amerikanë para se të jenë nga Wyoming ose Arkansas; ndërsa italianët, spanjollët, suedezët, polakët dhe sllovenët identifikohen me vendin e tyre para se të ndihen Europianë (në kuptimin gjenerik të fjalës, duke mos iu referuar BE-së).

Për arsye historike, Gjermania respekton sa më shumë dhe sa më shpesh që mundet rregullat dhe institucionet e BE-së. Siç u përmend edhe nga Ulrich Speck: “Vendi (Gjermania) ka ndërtuar identitetin e tij politik dhe sistemin e tij politik mbi konceptin e të qenit e kundërta e shtetit nazist. Gjermanët sot e shohin regjimin nazist, ndër të tjera, si një formë të radikalizuar të politikës klasike të pushtetit – diçka që ata e konsiderojnë veten me fat të ketë lënë pas “.

Me fjalë të tjera, shumë gjermanë e shohin BE-në si antidotin përfundimtar të tendencave hegjemonie të së kaluarës së tyre. Ndërkohë që gjermanët menaxhuan pjesën e parë – zbutjen – e pandemisë së fundit relativisht mirë, ata vendosën të mbështeten te BE për menaxhimin e vaksinave. Ka një logjikë në këtë qasje: së pari, ne jemi më të fortë së bashku në negociatat me “Big Pharma”, dhe, gjithashtu, a nuk është kjo një mundësi për t’u provuar europianëve se kjo BE që nuk u pëlqen është të paktën e dobishme?

Duke mos qenë e kënaqur me të qenit e padobishme dhe e kushtueshme, si në rastin e vaksinimeve kundër COVID-19, BE ka treguar se është tmerrësisht, kimikisht dhe tragjikisht joefektive. AstraZeneca, për shembull, thjesht “informoi” bllokun se nuk do të ishte në gjendje të siguronte numrin e vaksinave që BE kishte shpresuar – dhe që kishte parapaguar – deri në fund të Marsit. Udhëheqësit e BE ishin “të zemëruar” që kompania dukej se po përmbush detyrimin e saj për tregun e Mbretërisë së Bashkuar dhe jo të tyre. Rezultati i paaftësisësë BE-së për të mbështetur zotimet e bëra ndaj saj prej prodhuesit të vaksinave është pa apel ose rekurs:

Pesëqind vjet më pas, kur historianët do të shikojnë përsëri epokën e COVID, ata do të thonë se operacioni “Warp Speed”i Amerikës, nën Presidentin Donald J. Trump, ishte një triumf i shkencës dhe logjistikës.

Ndërsa u deshën pesë vjet për të zhvilluar një vaksinë kundër Ebola – rekordi i mëparshëm botëror – u desh më pak se një vit për Perëndimin për të zhvilluar disa vaksina kundër COVID, kryesisht nën presion dhe me fonde nga taksapaguesit e Shteteve të Bashkuara. Shumë shpejt qeveria amerikane kuptoi se sfida ishte gjithashtu logjistike; është shumë mirë të zhvillohet një vaksinë, por gjithashtu duhet të prodhohet në sasi të mëdha dhe më pas të shpërndahet.

Me kërkesë të qeverisë amerikane, fabrika të tëra u ndërtuan brenda disa muajsh për të prodhuar vaksinën (e cila nuk ishte zbuluar dhe zhvilluar ende në atë kohë), në një përpjekje gjerësia dhe shkalla e së cilës nuk ishin ndryshe nga përpjekjet për furnizmin industrial të luftës në 1941. Kur erdhi koha për të shpërndarë vaksinën, qeveria amerikane përdori mjetin më të mirë në dispozicion të saj: ushtrinë amerikane. Në fund, programi i vaksinimit masiv të SHBA po kryhet në një hark kohor të paparë; Presidenti Biden tha në fillimtë marsit se SHBA do të ketë mjaft vaksina për të vaksinuar çdo amerikan deri në fund të majit – dy muaj më herët se sa pritej më parë.

Krahasuar me Shtetet e Bashkuara, dështimi i BE-së është total. Ndërsa në Europë, sfida ishte vetëm për të prodhuar dhe shpërndarë vaksinën, BE dështoi keq për të dyja çështjet. Programi Europian i vaksinimit tani mbetet shumë prapa programit të SHBA dhe madje edhe më larg se ata të Izraelit dhe Britanisë pas Brexit.

Sipas të dhënave aktuale, kthimi në normalitet në Europë do të jetë një vit pas atij të Amerikës dhe Mbretërisë së Bashkuar. Ky vit përfaqëson një mori mizore deficitesh, falimentimesh dhe katastrofash personale. Paraqet, në terma relativë, një regres masiv ekonomikë pret BE-në, krahasuar me pjesën tjetër të botës.

Menaxhimi i vaksinave të BE-së është një metonim për BE-në: një farsë tragjike në duart e ideologëve aq të errët sa edhe joefikasë. Elitat e BE-së janë të dobëta, frikacake dhe të brishta, sepse e dinë që nuk përfaqësojnë askënd, në kuptimin e vërtetë demokratik të fjalës – pukjanë të zgjedhur në mënyrë demokratike, pukjanë transparente dhe nuk janë të përgjegjshme për askënd. Në fund të fundit ato janë lojëra të qeverive që kurrë nuk pajtohen me njëra-tjetrën – por që kanë legjitimitetin e të qenit me të vërtetë demokratike: të zgjedhur, transparent edhe të përgjegjshëm. Nuk ka gjithashtu asnjë mekanizëm që qytetarët të zgjedhin askënd, nëse ata dëshirojnë ta bëjnë këtë.

Urtësia e përbashkët do të diktonte uljen e BE-së në një treg të përbashkët, një territor pa ndonjë kufi të brendshëm ose pengesa të tjera rregullatore për lëvizjen e lirë të mallrave dhe shërbimeve. Zhurma ideologjike që gjallëron institucionet Europian edhe sponsorët e tyre ideologjikë do t’i shtyjë ata në drejtim të kundërt – atë të një centralizimi gjithnjë e më të madh –  në kurriz të popullit Europian dhe interesave të tyre jetësorë.

*Drieu Godefridi, një autor belg klasik-liberal, është themelues i Institutit Hayek në Bruksel. Ai ka një doktoraturë në filozofi nga universiteti i Sorbonne në Paris dhe gjithashtu është drejtues investimesh në kompanitë Europiane. /Përgatiti: Idlir Ngjelina/