Greqia, çfarë ka qenë dhe çfarë kurrë nuk ka qenë!

Greqia: Dashnorja e Perëndimit, nusja e Lindjes (3)

Vijimi i publikimit nga Pafrikë.al të kaptitullit “Greqia: Dashnorja e Perëndimit, nusja e Lindjes” nga libri “Balkan Ghost” i autorit Robert Kapllan kur “Çështja Beleri” vazhdon të trazoj edhe më shumë ujërat shqiptar ndërkohë Kryeministri Edi Rama po mundohet të shuaj zjarrin duke i ngritur edhe bust babit të Kryeministrit aktual të Greqisë, Konstantinos Mitsotakis, në mjediset ku jeton minoriteti grek në Shqipëri, por Kryeministri Kyriakos Mitsotakis as që do t’ia dijë për këtë servilizëm të pështirë komunist dhe braktis ceremoninë, tregon qartë se shqiptarët ende nuk e dinë atë që Kapllan e zbuloi 34 vjet më parë: “Erdha deri tek vetë thelbi: Greqia, maja e majës së gadishullit të Ballkanit, e konsideruar si djepi i kulturës perëndimore dhe sistemit të vlerave – gjë që Greqia është, çfarë ka qenë dhe çfarë kurrë nuk ka qenë.”

Dhe, Ish-Zv/ministri i Punëve të Jashtme të Greqisë, Joanis Kapsis, që i thotë:

“Kurrfarë turq nuk jetojnë në Greqi. Ka vetëm disa Grek që janë myslimanë dhe në mes vete flasin turqisht. As që ka Maqedonë…”

Në sytë e grekëve, Selaniku dhe pjesa tjetër e Maqedonisë, ishin, janë dhe do ngelen të pastër grek!

Libraria e Molhovlevit, pronë e vjehrrit të Renas, Saulit, libraria më e vjetër në qytet, është hapur nga paraardhësit e pronarit në vitin 1870, në rrugën Cimiski numër 10, që është dhe mbetja e vetme e suksesshme e Selanikut hebre.

Në pjesën lindore të qytetit, kur kalohen me kilometra të tërë të blloqeve të betonit dhe dyqaneve të shumëllojshme, ndodhet vila Mozdah, përmendore arkitektonike, e quajtur nga ndikimi që kishte familja e hebrenjve spanjoll që kanë jetuar aty.

Flamuri bardhë-blu grek valëvitej mbi çatinë e saj të rrumbullakët dhe kolonat e bardha neoklasike si dhe ato drejtkëndëshe që dalin nga muri. Jashtë nuk kishte ndonjë pllakë, as përkujtim në cilindo udhërrëfyes lokal  për të kaluarën jogreke të këtij ndërtimi.

Për të gjithë çështjen e Selanikut hebre e diskutova me mikun tim greko-amerikan Aristid D.Karatza. Karatza është ekspert për historinë e bizantine, njëkohësisht është anëtar aktiv i lobit grek dhe botues akademik i librave me tema që lidhen me Greqinë, bashkëkohore dhe antike. Kompania e Karatzasit së shpejti do të botonte librin mbi hebrenjtë e Selanikut.

Ja çfarë më tha:

“Nga antika klasike dhe deri në fillim të shekullit XV, Selaniku ishte qytet grek. Grekët i larguan Turqit osmanë, që më pas i pranuan hebrenjtë. E vërtetë është se hebrenjtë dominuan në Selanik për 500 vjet; në kuptimin historik e kanë ruajtur qytetin për Grekët, të cilët e kthyen vetëm në shekullin e XX, pjesërisht për shkak të një dëbimi turk, këtë radhë nga Azia e Vogël në Selanik. Por në mitologjinë politike greke, Selaniku mund të jetë vetëm grek. Nuk mund të ketë përkujtime për Hebrenjtë.

Ndërtimi i ndërgjegjes kombëtare në këtë pjesë të botës  ndonjëherë do të thotë se ajo që secili për veten e vetë e dinë, është diçka që nuk mund të thuhet hapur ose të pranohet.”

Karatza më pas citoi filozofin grek nga shekulli i VI, Stefanin e Bizantit:

“Mitologjia është ajo që kurrë nuk ka qenë, por gjithmonë është.”

Me fjalë të tjera, nuk kishte asgjë të jashtëzakonshme në lidhje me këtë rrëfim. Pikërisht ashtu siç kanë depërtuar në mënyrë brutale, Serbia, Shqipëria, Rumania dhe Bullgaria, përmes mbetjes së tiranisë dhe shumëllojshmërisë osmane për të krijuar shtete uniforme etnike, gjë të cilën e ka bërë edhe Greqia.

Dhe, siç i fshinë Serbët kujtimet e Shqiptarëve, siç bënë Bullgarët për Turqit, kështu dhe Grekët fshinë kujtimet për Hebrenjtë e Selanikut dhe grupet tjera etnike.

Greqia është pjesë e modelit ballkanik, në veçanti në këtë qytet, kryeqendër e Maqedonisë në epokën osmane.

***

Dhe, kështu erdha deri tek vetë thelbi: Greqia, maja e majës së gadishullit të Ballkanit, e konsideruar si djepi i kulturës perëndimore dhe sistemit të vlerave – gjë që Greqia është, çfarë ka qenë dhe çfarë kurrë nuk ka qenë.

Në Greqi kam jetuar shtatë vjet, dhe shpesh kam vajtur edhe para e pas qëndrimit tim. Edhe pse keq flas dhe lexoj greqisht. Gruan time e kam njohur në Greqi, aty jam martuar dhe i biri im lindi në Greqi.

E dua Greqinë. Por Greqinë që dua  është vend real, me të rriturat, mizoritë dhe të gjitha të tjerat, jo vend iluzor i klasikëve universitar ose posterave turistik.

Meqë nuk kisha një “përvojë turistike” aq të madhe me Greqinë sa “përvojë jetësore”, qëndrimi im ndaj Greqisë është shumë më obesiv se sa qëndrimi ndaj pjesës tjetër të Ballkanit. Përvoja e jetës më zbuloi Greqinë si vend ballkanik. Ajo që Greqia bëri me Ballkanin gjatë viteve ’80-të, kur atje kam jetuar, ishte politikë. Për këtë arsye do të merrem më shumë me klimën politike  bashkëkohore të Greqisë: temë për të cilën pak është shkruar në krahasim me të gjitha të librat mbi udhëtimet në Greqi.

Nga fundi i luftës së ftohtë, deri sa ekzistimi i Paktit të Varshavës e forconte ndarjen artificiale të Greqisë dhe fqinjëve të saj verior, vetëm Perëndimorët siç jam unë, që kanë jetuar në Greqi, e kanë kuptuar se sa është ajo pjesë e Ballkanit. Ata jashtë ishin të vendosur që Greqinë ta shohin vetëm si vend mesdhetar dhe perëndimor, faktet le ta thyejnë qafën.

Kur kam filluar punën në këtë libër në vitin 1989 – kur Maqedonia ishte e njohur vetëm si vendlindje e Aleksandrit të Madh dhe jo si problem gjeopolitik siç është sot – njerëzit më kanë këshilluar që Greqinë ta lë jashtë këtij rrëfimi, sepse ajo “nuk është realisht pjesë e Ballkanit”. Nuk pranova. Zhvillimi i ngjarjeve më mbështetën. Në fillim të viteve ’90-të Greqia vazhdimisht ishte në lajme për shkak të problemeve me kufirin që kishte në Maqedoni dhe veriun e Shqipërisë. E sjellja politike e Greqisë në rajon, përkundër traditës demokratike që shtrihet që nga epoka antike, nuk dukej asgjë më e arsyeshme se sa sjellja e fqinjëve të saj verior, që shikuar në përgjithësi nuk kishin traditë demokratike.         

Në Greqi për herë të parë erdha me tren nga Jugosllavia. Për herë të dytë nga Bullgaria, gjithashtu me tren. Herën e tretë udhëtova me autobus nga Shqipëria. Secilën herë, menjëherë, sapo kaloja kufirin grek, isha i ndërgjegjshëm për kontinuitetin:  kurorat e maleve, veshja popullore, ritmet e muzikës, racës dhe fesë, të gjitha ishin të ndërthurura mirë me ato nga vendet prej të cilave pikërisht po vija. Dhe, ashtu si çdo kund në Ballkan, ku racat dhe kultura përplaseshin dhe ku modeli i shpërnguljes së grupeve etnike gjithmonë përplaseshin me kufijtë etnik, kjo përzierje nuk u mohua kurrë aq zjarrtë.

“Kurrfarë turq nuk jetojnë në Greqi,” më tha me një rast Ish/Zvministri i Punëve të Jashtme të Greqisë, Joanis Kapsis.

“Ka vetëm disa Grek që janë myslimanë dhe në mes vete flasin turqisht. As që ka Maqedonë…” qortonte Kapsis. Nuk ndalonte dot.© pafrike.al

vijon