Tirania greke, shumë më e rrezikshme se ajo turke!

Greqia: Dashnorja e Perëndimit, nusja e Lindjes (2)

Publikimi i pjesës së parë nga Pafrikë.al, fundjavën e kaluar, i kapitullit “Greqia: Dashnorja e Perëndimit, nusja e Lindjes”, nga libri “Balkan Ghost” i Robert Kaplan, zgjoi interes të veçantë tek lexuesit tanë si dhe ata që kujtojnë kohët e trazuara të tranzicionit shqiptar kur ky kapitull u botua si libër dhe u zhdukë nga pikat e shitjes për disa orë nga njerëzit e errët të shërbimeve sekrete.

Ishin grekë ose shqiptarë, pak rëndësi ka, pse u largua nga pikat e shitjes mund ta gjykoni pasi ta keni lexuar vetë, dhe nëse hasni në pengesa gjatë leximit, mos u shqetësoni, huckerat do bëjnë punën e tyre, por, dhe ne do bëjmë punën tonë: Do ribotojmë çdo pjesë që eventualisht do të dëmtohet nga ndonjë sulm kibernetik!   

Për këtë fundjavë kemi përgatitur vazhdimin e pjesës së parë, për të kuptuar pse shfaqen “çështjet Beleri” dhe trazojnë shumë ujëra në botën shqiptare, dhe, kush janë grekët dhe cili është shteti – fqinji ynë jugor.

Në shkollë, në librin “Lamtumir Selanik” Leon Sciacci flet për një djalosh, i cili ishte në një klasë me 15 nxënës dhe vetëm 1 grek. Autori këtë e quan, “vijë e drejtë” e qytetit. Këto janë memoare të ngarkuara me pritshmëri historike:

“Shekullit po i afrohej fundi. Fshehurazi, Perëndimi përvidhej, në përpjekje që ta josh Lindjen me mrekullitë e tij.” 

Në ndërrimin e shekujve, këtu në Maqedoninë greke, tirania e prapambetur e sulltanëve turq më në fund u shpërbë. Por ishin prezent frika dhe pasiguria: në rajonin e shumëllojshmërisë etnike, Hebrenjtë i gdhendën vetes kamaren.

Jo tolerantë – ndoshta pasi janë shtypur për një kohë të gjatë – nacionalizmi i Bullgarëve të cilët u pozicinuan mbrapa Selanikut, dhe Grekëve që mbajtën gjithë territorin nga jugu, paraqiste një tirani shumë më të rrezikshme se sa që ishte ajo turke. “Duhet ta kuptoni humorin e përgjithshëm,” tha Rena.

“Në vitin 1913 Grekët u futën në 400 dyqane hebre për shkak të thashethemeve se Hebrenjtë kanë helmuar burimet e ujit.

Në “Raporti për Grekun” të Nikos Kazancakis, ai jep këndëvshtrimin e tij për antisemitizmin në Greqi gjatë kësaj periudhe.

“Dëshiroja të mësoja gjuhën hebraike në mënyrë që të lexoja Dhiatën e vjetër në origjinal…Babai im e thirri rabinin dhe ai ishte dakord që tre herë në javë unë të shkoi tek ai në orë mësimi…Sapo dëgjuan miqtë dhe kushërinjtë tanë për këtë gjë, qimet e kokës iu ngritën përpjetë dhe ikën me vrap te babai im. “Çfarë bënë kështu,” i bërtitën.

“A nuk e do djalin tënd? A nuk e din se në Premten e madhe këta kryqëzojnë në kryq fëmijët e krishterë dhe u pinë gjakun?”

Në vitin 1916 forcat greke  pushtojnë Selanikun. Vitin e ardhshëm një zjarr masiv shkatërroi plotësisht pjesën hebre të qytetit së bashku me 34 sinagoga. Pa kulm mbi kokë ngelën 53.737 Hebrenj. Selaniku, megjithatë, e vëren Rena, ishte “qytet hebre. Lingua franca dhe gjuha e fëmijëve nga rruga ishte hebreo-spanjolle (ladino). Porti mbyllej për shabat (shabati hebraik) deri në vitin 1923, kur me ligjin grek u përcaktua se duhet të jetë i hapur.”

Po këtë vit në Selanik u zhvendosën 100.000 refugjatë grek nga Azia e Vogël – të cilën para kësaj date pak e kishte shkelur ushtria turke nën udhëheqësin nacionalist Mustafa Kemal “Ataturk”.

“Hebrenjtë lejuan që shkollat e tyre të përdoren si strehimore për refugjatë. Për një kohë fëmijët hebre nuk vijuan dot shkollën,” tha Rena deri sa tërbimi po i rritej edhe në zë.

Kur nazistët pushtuan Selanikun në prillin e vitit 1941, Hebrenjtë ishin bashkësia e dytë më e madhe pas Grekëve. Ndonëse madhësia e bashkësisë u zvogëlua, Selaniku vazhdonte të ishte kryeqendra botërore kulturore e e Hebrenjve sefardit (“spanjoll”).

“Nazistëve ju deshën plotë dy vjet përpjekje e përditshme që Selanikun hebre ta privojnë nga vlerat e saj kulturore,” tha Rena.

“Dhe u deshtën plotë 15 trena përgjatë pesë muajve që Selanikun ta boshatisin nga  Hebrenjtë. I gjithë qyteti u transferua në kamp të përqendrimit. U shkatërruan plotësisht 500.000 varre, ndoshta varreza më e madhe Hebreje në botë.”

Më tregoi fotografitë e një pishine që e kishin ndërtuar Gjermanët, të rrethuar me përmendore hebreje.

Prej të gjitha qyteteve evropiane nën pushtimin nazist, Selaniku ishte në vend të parë me numrin e viktimave hebre: prej 56.000 banorëve hebre, 54.050 – 96.5 për qind – janë shfarosur në Auschwitz, Birkenau, dhe Bergen-Belsen.

Mbledhja dhe deportmi i suksesshëm i Hebrenjëve të Selanikut kanë kontribuar që Adolf Ajhmanit ti dal zëri zi.

Në fillim të viteve ’90 nga Siria ku fshihej, ishte kërkuar pikërisht për shkak të krimeve në Selanik, Alojz Bruner (shtetas austriak, sikru Ajhman), krimineli nazist i gjallë më i kërkuari për krime të luftës.

Kur nazistët e okupuan Selanikun, e ëma e Renas iku në Greqinë qendrore e cila ishte nën pushtimin italian. Babai i Renas me dokumenta falso u largua në Athinë, ku shiste letra për cigare.

“Dita e çlirimit të Athinës ishte dita më e madhe në jetë për babin tim – më tha – më e madhe se sa dita e lindjes së të gjithë fëmijëve dhe nipave të tij.”

Tani Rena del te thelbi i mesazhit të saj:

“Hebrenjtë kishin 12.000 shtëpi në Selanik para pushtimit gjerman. Pas luftës paraqitën vetëm 600 kërkesa për kthim. Pushteti grek ka ndërmarrë diçka për 30 kërkesa. Sot në Universitetin e Selanikut nuk ekziston katedra, as kursi, asgjë për Hebrenjtë – as për Turqit ose bashkësitë tjera. Nuk ka asgjë nëpër institutet e historisë. Asgjë në muzeun e qytetit. Mezi e gjenë ndonjë libër në libraritë greke. Asgjë. Sikur nuk kemi ekzistuar këtu kurrë.

A e dini për panairin ku çdo vit mbahet panairi tregtar dhe kryeministri mbanë fjalim? Është ndërtuar në vendin e varrezave hebreje. Nuk ka asnjë pllakë përkujtimore. Asgjë.”

Rena u çua për të ikur. Kishte një tjetër takim.

Rena nuk e tepronte. Pas 45 viteve, bashkia e Selanikut duhej të procedonte sipas kërkesës, që një rrugë në qytet – cilado qoftë – të mbajë emrin “Rruga e martirëve hebre”.

Fshirja e së kaluarës multietnike të qytetit ishte deri në atë masë sikur ishte bërë me ndërgjegje.

Në fjalimet mbi Selanikun të politikanëve grekë të të gjitha ngjyrimeve politike.  përgjatë gjithë periudhës së pasluftës, shumë rrallë kishte (nëse kishte) kujtim ose pranim të palës jo-greke në të kaluarën e qytetit.

Në sytë e grekëve, Selaniku dhe pjesa tjetër e Maqedonisë, ishin, janë dhe do ngelen të pastër grek!© pafrike.al

vijon