Zgjedhjet e 11 Majit, u mbars OSBE-ODIHR dhe polli Raportin përfundimtar!

Shumë largë pritshmërive të atyre qytetarëve që nuk janë patronazhistë të komunistëve, pas gjashtë muajve OSBE-ODIHR sjellë një Raport i cili jo vetëm që nuk zbardhë gjithë katrahurrën e procesit zgjedhor të 11 Majit, në veçanti zgjedhjeve të Taulant Ballës në diasporë me DHL-në kriminale, por, nuk jep as shpresë se në këtë vend mund të ketë zgjedhje të lira dhe të ndershme!

Nëse dikush ngushëllohet, po, Raporti thekson ndikimin e shtetit në administratë, intimidimin e votuesit, blerjen e votuesit, patronazhistët, praktikat abuzive që nuk u penguan nga legjislacioni zgjedhor, mediat me pluralizmin e munguar të lajmeve dhe përçarjen e shkaktuar përmes rrjeteve sociale! Por, shtrohet pyetja pse në Raportet kur konstatohet gjetja përdoret “ka akuza”, dhe, pse për këto gjetje nuk ka rekomandime se si të mënjanohen në të ardhmen, me përjashtim të përdorimit të burimeve shtetërore, shkelje që dënohet edhe me ligjet shqiptare!

Raporti ka edhe një rreng për të gjithë ata që ngushëllohen sepse më 11 Maj kishte pa atë që nuk e p aneri mbi këtë tokë! Raporti vë në pah se “mekanizmi i ri i koordinimit mes SPAK-ut, Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ) dhe Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm është konsideruar një mjet me potencial parandalues për keqpërdorimet në procesin zgjedhor”.

Dhe, Raporti ndër shumë mangësi që ka nuk është as inkurajues! Duke mos konstatuar dhe dënuar në mënyrë të prerë dorën e shtetit të Edi Ramës, jo vetëm që nuk tregon gjithçka çfarë ndodhi më 11 Maj por as nuk inkurajon votuesin gri dhe atë të riun se në këtë vend do të ketë zgjedhje të lira dhe të ndershme se s’bënë, pavarësisht fodullëkut të Kryeministrit Rama!

Përfundimi i Raportit është makabritet i gjallë, OSBE-ODIHR jep rekomandime duke konstatuar fillimisht se as ato paraprake nuk janë trajtuar.

Zgjedhjet ishin konkurruese dhe u zhvilluan në mënyrë profesionale, por u mbajtën në një mjedis shumë të polarizuar dhe pjesëmarrësit nuk gëzonin kushte të barabarta, thekson Raporti përfundimtar Deklaratën e gjetjeve dhe përfundimeve paraprake të publikuar më 12 maj 2025, IEOM, megjithatë, kandidatët në përgjithësi patën mundësi të bënin fushatë lirshëm, ndonëse disa raportuan për raste frikësimi.

“Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Votimi jashtë vendit, i futur për herë të parë në këto zgjedhje, u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonë politike dhe miratimit të kësaj mase, si dhe disa çështjeve organizative.

Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, duke krijuar një avantazh të padrejtë të pushtetit. Gjithashtu, pati numër të konsiderueshëm akuzash për presion mbi votuesit, veçanërisht mbi punonjësit publikë. Për më tepër, legjislacioni zgjedhor dhe interpretimi i ngushtë i tij nga administrata zgjedhore nuk penguan praktikat abuzive.

Përqendrimi i pronësisë së mediave, që minon pluralizmin e burimeve të lajmeve, së bashku me vetëcensurën mes gazetarëve dhe dominimin e mbulimit mediatik nga dy partitë më të mëdha, kufizuan mundësinë e votuesve për të bërë një zgjedhje të informuar. Përdorimi aktiv i rrjeteve sociale online nga pjesëmarrësit amplifikoi gjuhën përçarëse, ndërsa asnjë autoritet nuk ishte caktuar për të zbuluar përmbajtje manipuluese të dëmshme. Mekanizmi i ri i bashkërendimit ndërinstitucional për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore është një zhvillim pozitiv, por kërkohet ndjekje e mëtejshme për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme për parregullsitë zgjedhore. Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar mirë, por shpesh u vërejt mungesë respektimi i procedurave, dhe ajo u karakterizua nga disa incidente frikësimi dhe nxitjeje të votuesve, si dhe disa mangësi procedurale dhe transparence gjatë numërimit të votave.”

Raporti thekson se korniza ligjore ofron një bazë të mjaftueshme për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike, pavarësisht nevojës për një reformë gjithëpërfshirëse zgjedhore me konsultime publike gjithëpërfshirëse.

“Mangësitë dhe paqartësitë e evidentuara ulin qartësinë e kornizës ligjore dhe krijojnë pasiguri në zbatimin e saj si në frymë, ashtu edhe në praktikë. Ndërsa disa nga rekomandimet e ODIHR-it janë adresuar, shumica e rekomandimeve të kahershme, përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta, raportimin e ndërmjetëm të financimit të fushatës dhe dispozitat për të siguruar një mjedis mediatik të përshtatshëm — përfshirë heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje — mbeten të paadresuara, duke treguar mungesë vullneti politik për reforma gjithëpërfshirëse.

Parlamenti zgjidhet përmes një sistemi zgjedhor të modifikuar që kombinon lista të mbyllura dhe preferenciale, i cili u fut përpara këtyre zgjedhjeve.

Në fund, ndonëse e pranon se as Rekomandimet e fundit nuk janë trajtuar ende, Raporti i OSBE-ODHIR-it e përfundon Raportin me rekomandime.

REKOMANDIME

Këto rekomandime, siç përmbahen në të gjithë tekstin, ofrohen me qëllim përmirësimin e mëtejshëm të zhvillimit të zgjedhjeve në Shqipëri dhe mbështetjen e përpjekjeve për t’i sjellë ato plotësisht në përputhje me angazhimet e OSBE-së dhe detyrimet e standardet e tjera ndërkombëtare për zgjedhje demokratike.

Këto rekomandime duhet të lexohen së bashku me rekomandimet e mëparshme të ODIHR-it që nuk janë trajtuar ende. ODIHR është i gatshëm të ndihmojë autoritetet e Shqipërisë për të përmirësuar më tej procesin zgjedhor dhe për të trajtuar rekomandimet e përfshira në këtë dhe raportet e mëparshme.

REKOMANDIME PRIORITARE

1. Për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura të ODIHR-it, si dhe paqartësitë dhe mospërputhjet e ndryshme, kuadri ligjor zgjedhor duhet të reformohet në mënyrë gjithëpërfshirëse përmes një procesi konsultativ gjithëpërfshirës shumë kohë para zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira.

2. Për të siguruar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet t’i kushtohet vëmendje depolitizimit të procedurës së emërimit të administratës zgjedhore të nivelit më të ulët, duke kufizuar gjithashtu zëvendësimet arbitrare dhe të minutës së fundit të anëtarëve të komisionit për të siguruar trajnim të përshtatshëm dhe në kohë për të gjithë anëtarët.

3. Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e Ekipeve të Numërimit të Votave, KQZ-ja duhet të ndërmarrë seanca trajnimi specifike mbi procedurat e numërimit, të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informacioni të lehta për t’u kuptuar mbi procesin e numërimit.

4. Përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik duhet të intensifikohen me fokus në rritjen e ndërgjegjësimit të votuesve mbi procedurat e votimit elektronik dhe sigurimin që të gjithë votuesit të jenë në gjendje të votojnë në mënyrë të pavarur.

5. Për të hequr çdo paqartësi në legjislacion në lidhje me fushatën, përdorimi i burimeve administrative për qëllime zgjedhore duhet të ndalohet që nga shpallja e zgjedhjeve deri në ditën e zgjedhjeve.

6. Për të siguruar kushte të barabarta loje, autoritetet duhet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e detyrës dhe të burimeve shtetërore. Sanksione proporcionale dekurajuese duhet të vendosen shpejt kundër shkeljeve të tilla.

7. Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë se cilat aktivitete parazgjedhore përbëjnë shpenzime të fushatës, duke siguruar që ato i nënshtrohen raportimit, mbikëqyrjes dhe sanksioneve të mundshme.

8. Pamjet e përgatitura nga partitë politike ose autoritetet qeveritare duhet të etiketohen në mënyrë të përshtatshme si reklama politike dhe për këtë arsye të ndalohen nga lajmet dhe programet e tjera editoriale. Duhet të jenë në vend masa efektive për të adresuar shkeljet dhe duhet të zbatohen në kohën e duhur.

REKOMANDIME TË TJERA

Administrimi Zgjedhor

9. Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e komisioneve zgjedhore të nivelit më të ulët, KQZ-ja duhet të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informative të lehta për t’u kuptuar.

10. Kur përcaktojnë vendndodhjen e qendrave të votimit, autoritetet zgjedhore dhe bashkitë duhet të marrin masa proaktive për të siguruar aksesin në dhe brenda qendrave të votimit për personat me aftësi të kufizuara.

11. Për të siguruar pjesëmarrje më të madhe të grave, KQZ-ja duhet të sigurojë që komisionet zgjedhore të nivelit më të ulët të jenë të balancuara nga ana gjinore, duke përfshirë emërimin e grave në pozicione udhëheqëse.

Përdorimi i Teknologjisë në Zgjedhje

12. Për të mbrojtur integritetin dhe për të rritur besimin publik, vendimet në lidhje me përdorimin e teknologjisë në zgjedhje duhet t’i përmbahen kuadrit rregullator ekzistues dhe nuk duhet të merren në përgjigje të presionit politik.

13. Nëse në të ardhmen merret në konsideratë rritja e votimit elektronik, atëherë përdorimi i teknologjive të votimit duhet të menaxhohet në një mënyrë gjithëpërfshirëse, transparente dhe të integruar.

Regjistrimi i Votuesve

14. Për të përmbushur standardet ndërkombëtare dhe për të siguruar të drejtën universale të votës dhe trajtimin e barabartë para ligjit, të gjitha kufizimet e së drejtës së votës bazuar në aftësinë e kufizuar intelektuale ose psikosociale duhet të hiqen, duke përfshirë ato të bazuara në vlerësimin individual nga gjykata.

Fushata Zgjedhore

15. Pas konsultimit gjithëpërfshirës me palët e interesuara përkatëse, aktivitetet e fushatës dhe reklamat politike në rrjetet sociale, përfshirë financimin e tyre, duhet të rregullohen duke respektuar të drejtën e lirisë së shprehjes.

16. Për të ndihmuar në mbrojtjen e shprehjes së lirë të vullnetit të zgjedhësve, organet e zbatimit të ligjit duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të identifikuar dhe hetuar të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, në një mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht rreth mekanizmave të zbatueshëm për raportimin e shkeljeve, duke përfshirë mbrojtjen për denoncuesit dhe mbrojtjet kundër pasojave.

17. Për të rritur pjesëmarrjen politike të grave, financimi publik mund të lidhet me masa konkrete përfshirjeje. Partitë politike duhet të marrin në konsideratë hapa për të reformuar mekanizmat e brendshëm të partisë

për të rritur përfaqësimin e grave brenda strukturave të partisë, duke përfshirë aksesin në fonde.

Financimi i Fushatës

18. Për të siguruar një fushë loje të barabartë, kuadri ligjor duhet të përfshijë gjithashtu një kufi të arsyeshëm mbi shpenzimet e fushatës për kandidatët që kandidojnë në listat e partive ose koalicioneve.

19. Për të rritur transparencën, autoritetet duhet të marrin në konsideratë rregullimin e fushatës online dhe të palëve të treta, përfshirë edhe nga subjektet e lidhura me partitë politike, dhe të përcaktojnë kushtet përkatëse për fushatën e palëve të treta dhe mekanizmat e duhur të raportimit dhe sanksionimit.

20. Për të forcuar transparencën dhe llogaridhënien, KQZ-së duhet t’i jepen burime shtesë financiare dhe njerëzore, së bashku me një mandat të zgjeruar, për të mundësuar një auditim domethënës të raporteve të financimit të fushatës, duke përfshirë edhe fuqinë për të hetuar burimet e donacioneve.

Media

21. Autoritetet shtetërore, për të përmbushur detyrimet e tyre pozitive sipas ligjit ndërkombëtar, duhet të promovojnë një mjedis mediatik të pavarur dhe të larmishëm që është i lirë nga ndikimi politik dhe i korporatave. Duhet të miratohet një rregullore gjithëpërfshirëse e pronësisë së medias dhe të përforcohet zbatimi i tij efektiv. Për më tepër, duhet të futen masa për të mbrojtur autonominë editoriale kundër ndikimit nga biznesi dhe interesat politike.

22. Ndryshimet legjislative duhet të sigurojnë depolitizim efektiv dhe pavarësi të vërtetë institucionale si të Transmetuesit Publik ashtu edhe të Autoritetit të Medias Audiovizuale në përputhje me praktikat e mira ndërkombëtare. Këto ndryshime duhet të përfshijnë konsultime të gjera publike me përfaqësuesit e medias së pavarur dhe shoqërisë civile.

23. Shpifja duhet të dekriminalizohet plotësisht dhe dispozitat për shpifjen civile duhet të jenë në përputhje me standardet ndërkombëtare mbi lirinë e shprehjes.

24. Rregullat në Kodin Zgjedhor për ndarjen e kohës së transmetimit në mbulimin editorial duhet të ndryshohen për të zvogëluar avantazhin e dhënë partive më të mëdha parlamentare dhe për të siguruar një ndarje më të barabartë të kohës së transmetimit për të gjithë garuesit.

Dita e Zgjedhjeve

25. KQZ-ja duhet të ndërmarrë hapa për të parandaluar frikësimin dhe ndikimin e padrejtë mbi votuesit në qendrat e votimit, duke forcuar trajnimin dhe mandatin e koordinatorëve të sigurisë së qendrave të votimit, për të siguruar që ata janë politikisht të pavarur dhe të fuqizuar për të vepruar në mënyrë efektive në ditën e zgjedhjeve.